пятница, 9 мая 2008 г.

РЕЛИГИОЗНЫЕ РАСПРИ ПОДРЫВАЮТ
ГОСУДАРСТВЕННЫЕ УСТОИ - МНЕНИЕ ЭКСПЕРТА[1]


АЛМАТЫ. 7 мая. КАЗИНФОРМ /Айгуль Турысбекова/ - В Казахстане существует реальная опасность национальной безопасности и внутренней стабильности страны, связанная с распространением всякого рода религиозных течений и миссионеров. Об этом корреспонденту Казинформа заявил известный религиовед, кандидат философских наук Муртаза Булутай.

Как известно, 2 апреля т.г. группа депутатов Парламента РК выступила с инициативой о внесении изменений в законодательные акты, касающиеся свободы вероисповедания и религиозных объединений. Они обосновали свою инициативу тем, что действующий закон не отвечает требованиям национальной безопасности страны и его необходимо урегулировать. Позднее группа общественных деятелей, религиоведов и ученых провела пресс-конференцию в поддержку инициативы депутатов.

Закон РК «О свободе вероисповедания и религиозных объединениях» был принят 15 января 1992 года – спустя месяц после объявления независимости страны и действует до сих пор. «Не побоюсь сказать, что за этим законом стоят некие международные силы, которые не заинтересованы в том, чтобы он претерпел качественные изменения и стоял бы на страже государственных интересов Казахстана», - заявил эксперт. Он напомнил, что в 2001 году новая редакция закона прошла через Мажилис и Сенат Парламента РК и попала на подпись к Президенту страны. Но многочисленные НПО, лоббирующие интересы зарубежных религиозных сект, и ряд международных организаций заявили, что в Казахстане происходит ущемление прав и свобод граждан. Глава государства отправил этот законопроект на рассмотрение Конституционного Совета, который не утвердил его.

По мнению ученого, наступило время для принятия новой редакции закона. В 1992 году среди депутатов Верховного Совета РК не было ни одного специалиста в области религии. Казахстан был молодым государством, который не предполагал и не был готов к тому, что в страну хлынут представители различных религиозных течений. К тому же большинство населения страны не имело религиозного образования и знаний, отсутствовали элементарные постулаты религиозной культуры. Тогда в стране было очень мало мусульманских мечетей и православных церквей, не было духовных вузов и специалистов по религии и теологии. В силу этих объективных обстоятельств был принят слабый закон.

«К сожалению, действующий закон не защищает интересы казахстанского общества, национальные интересы государства. Он позволяет открывать двери для всех миссионерских организаций и религиозных течений со всего мира. Согласно действующему закону в Казахстане на юридической основе создаются религиозные объединения, ассоциации, исповедующие определенные религиозные учения. Требования к ним очень слабые. Так, десять человек при наличии устава, соответствующего требованиям закона, могут создать религиозное объединение. При этом регистрирующий орган может отказать им от постановки на учет только по одному мотиву - несоответствие устава закону. Поэтому любая учредительная инициативная группа берет за основу типовой устав», - отметил религиовед.

Так что сегодня в Казахстане легче всего зарегистрировать религиозное объединение. К примеру, для регистрации политической партии число ее членов должно быть не менее 50 тысяч человек, для ТОО есть определенные требования к уставному капиталу, для страховой компании – государство предъявляет серьезные требования. А к созданию религиозных объединений таких требований нет. Кроме того, в действующем законодательстве не определены механизмы контроля и надзора за финансово-хозяйственной деятельностью религиозных объединений», - говорит эксперт.

Как известно, любая религиозная группа создается с целью пропаганды своего учения. При этом наше законодательство позволяет им распространять свою религиозную литературу на улицах, ходить по домам и учебным заведениям, выступать в местах лишения свободы. Четко не отрегулированы вопросы международных связей религиозных организаций и их отношения с учебными заведениями, политическими партиями и госорганами. То есть, религиозные организации могут повлиять на деятельность политических партий, вмешиваться в дела государства и получать косвенным путем их моральную или финансовую поддержку.

«Если собрать все архивные материалы, опубликованные в СМИ за последние 16 лет, можно убедиться в огромном количестве проблем, возникших у людей из-за деятельности религиозных сект и миссионеров. Это – разрушенные судьбы, семьи, моральные и материальные потери. К сожалению, за эти годы значительно ослабла связь между членами нашего общества. В советское время при низкой религиозности населения существовали доверие между людьми, уважение, взаимопонимание, общая идея и ценности.

Сегодня каждое религиозное учение накапливает свою общину и иногда противопоставляет граждан против своего же государства. Например, члены секты «Свидетели Йеговы» отказываются от исполнения Государственного гимна Казахстана, а среди них есть и школьники. О каком воспитании патриотизма может идти речь?! Есть официальная информация Министерства обороны РК о том, что десятки юношей отказываются от службы в Армии, идти на выборы. Бывает, что дети теряют жизнь от того, что их родители против процедуры переливания крови. В протестантских сектах и объединениях, где проповедуют нетрадиционные религиозные учения, разрушается не только менталитет казахского народа, но и казахстанский, который формировался в результате столетних традиций толерантности и межконфессиональной терпимости. Стоит подчеркнуть, что все эти миссионеры пришли в нашу страну вполне легально, согласно действующему закону. Сегодня на территории Казахстана действует 49 официально зарегистрированных в уполномоченных органах конфессий.

Возникают вполне обоснованные опасения за национальную безопасность страны, за ее целостность и будущее. Представители коренной нации – казахи - последние тысячи лет исповедовали ислам. Наши предки веками мечтали о независимости, крепком и сильном государстве. Сегодня же из-за деятельности отдельных религиозных сект вместо консолидации общества происходит его разобщение. «Увы, соответствующие госорганы не на должном уровне выполняют свои надзорные и регулирующие функции в этой сфере. В любой цивилизованной стране государство выступает регулирующим органом в отношениях между гражданами именно в области свободы вероисповедания. У нас же неправильно интерпретируется принцип «религия отделена от государства», - сказал ученый.

Сегодня секты и их миссионеры различными путями завербовывают в свои ряды наших граждан, обещая моральные и материальных блага. Порой используется гипноз. Под это влияние зачастую попадает молодежь. Под предлогом компьютерных курсов, курсов изучения английского языка, миротворческой деятельности официальные миссионерские организации США, Южной Кореи и Европы действуют у нас вполне легально. Эту сферу государство должно взять под жесткий контроль, уверен религиовед.

М. Булутай считает, что в Казахстане существует дезинформация о том, что якобы в США и Европе в этом вопросе существует полная свобода. Он процитировал заголовок 90-страничного документа «Разрешаемый объем юридических ограничений в области свободы вероисповедания и свободы слова в США». В нем четко прописаны все правила и нормы. Например, в большинстве штатов США запрещено на улицах распространять религиозную литературу. В Конвенции ЕС о защите прав человека и фундаментальных свобод, принятой 4 ноября 1950 года, говорится, что в любом демократическом обществе свобода религии или веры может быть подвергнута ограничению законами в случае необходимости - в целях защиты общественной безопасности, общественного порядка, прав и свобод других членов общества.

В США и Европе существуют значительные ограничения для деятельности многих религиозных объединений, на законодательном уровне приняты меры, чтобы предотвратить распространение нетрадиционных конфессий в их странах. Например, в Испании главенствует католическая церковь, и никто не посмеет там пропагандировать другую веру. В Греции согласно Конституции страны православие является доминирующей религией. Иудаизм и ислам приняты как официальные религии.

«В Германии, где я получил образование, главенствуют католическая и протестантская церкви. В этой стране проживает более четырех млн. мусульман, но они никогда не смогут построить мечеть там, где им удобно. Фактически запрещены мечети с минаретами, только считанные из них имеют короткие минареты. Нельзя использовать громкоговорители, запрещены жертвоприношения во время Курбан-айта. С одной стороны это - ущемление прав граждан мусульманской национальности, проживающих в этой стране, с другой - защитные меры для коренных жителей. Подобные меры существуют в Израиле, Японии», - отметил М. Булутай.

«Изучив практику многих стран мира, я прихожу к выводу, что в Казахстане ущемляются интересы государства и нашего народа. Религия - это один из основных факторов, образующих общество и нацию. Когда в государстве существуют разные веры и они антагоничны, то это рано или поздно может привести к разделу. Яркий пример – Югославия. Некогда единое государство распалось на Сербию, где главенствуют христиане, Хорватию – католики, Боснию - мусульмане. Хотя это был единый народ с одним языком. Именно межэтнический раскол привел к распаду этой страны. Возьмем Ливан, где 51% населения составляют христиане, 49% - мусульмане. Уже почти год в там не могут избрать президента, который согласно конституции этой страны должен быть христианином. Две группы не могут найти консенсус. Полвека продолжается борьба между протестантами и католиками в Северной Ирландии. Нам необходимо учитывать все эти примеры. Религиозные распри подрывают государственные устои», - считает эксперт.

Законодатели на конкретных примерах убедились в том, что в этой сфере есть проблемы. В стране распространяются веры, чуждые казахстанцам, противоречащие народным традициям и государственным интересам. «Я поддерживаю инициативу наших депутатов. Изучив предлагаемые поправки в действующий Кодекс РК «Об административных правонарушениях», считаю, что их необходимо ужесточить. Например в ст. 375 за нарушение законодательства о свободе вероисповедания и религиозных объединений, уклонение лидеров религиозных объединений от регистрации, осквернение почитаемых последователями той или иной религии предметов, строений и мест, оскорбление религиозных чувств физических лиц предусмотрены штрафы в размере от 5 до 40 МРП. По моему мнению, эти нарушения требуют не административных, а уголовных наказаний. Или – статья «Осуществление гражданами, иностранцами или лицами без гражданства миссионерской деятельности без учетной регистрации влечет штраф в размере 15 МРП». Это тоже очень мало», - считает известный религиовед.

«Я также не согласен с некоторыми поправками. Надо повысить норму членства для регистрации религиозных объединений – хотя бы до 250 человек. Во многих западных странах для этого требуется около 15-20 тысяч членов. На уровне закона за Центральными религиозными объединениями необходимо признать ДУМК и Русскую православную церковь Казахстана. В стране проживает 72% мусульман, 25% православных, протестантов - менее одного процента. Но мусульмане имеют 2200 своих объединений, православные – 300, а у протестантов зарегистрировано 1300 религиозных сект. По организованности они оказываются сильнее, не потому ли, что пользуются финансовой поддержкой миссионерских организаций США, Южной Кореи и.т.п. Кроме двух центральных религиозных объединений, остальные должны иметь статус местных. Также предлагаю принять в новом законе статью о защите принципа светскости государства. Так, в Турции к власти пришла правящая партия, тесно связанная с исламскими общинами. И это вызывает определенное недовольство в обществе. Самое главное условие нового закона – он должен быть четким, понятным и прямого действия. Не должно быть различных толкований», - говорит М.Булутай.

Закон РК называется «Свобода вероисповедания и религиозные объединения». Эксперт предлагает свой вариант - «О свободе религии и религиозных организациях». Свобода совести – это абсолютное право каждого гражданина выбирать себе определенную веру или быть атеистом. Это вопрос каждого индивидуума. Когда же вопрос касается осуществления религиозных ритуалов, пропаганды и агитации, просветительской деятельности, возведения культовых сооружений – заканчиваются права каждого индивидуума, и они соприкасаются с правами других. Необходимо категоризировать понятия свободы совести и свободы религии.

Считая, что юридическая форма религиозных объединений не соответствует международному праву и практике, эксперт предлагает аннулировать форму юридического лица «религиозное объединение» и ввести понятие «религиозный благотворительный фонд». Понятие «объединение» имеет больше политический смысл. Во многих странах нельзя создавать объединения по религиозным признакам. В Казахстане также запрещаются партии на основе религиозных убеждений и этнических признаков. А благотворительные фонды, как известно, не могут заниматься политической деятельностью. Во-вторых, они являются некоммерческими организациями, их финансовая деятельность - самая прозрачная, отметил М. Булутай.

Казинформ—0--
[1] http://www.inform.kz/index.php?lang=rus#206033

понедельник, 5 мая 2008 г.

ҚР ПАРЛАМЕНТІ МӘЖІЛІСІ ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ НАЗАРЫНА!

БҰЛ ЖОЛЫ ҚАТЕЛЕСПЕЙІК![1]
(Діни заңнама жөніндегі ұсыныстар)

Құрметті Төраға!
Құрметті қатысушылар!

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасын талқылау мақсатымен ұйымдастырылған дөңгелек үстел жұмысына табыс тілеймін. Мұндай шара аталмыш заңға қатысы бар тұлғалардың еркін пікір алмасуына және заң жобасының жан-жақты талқыға түсіп, кемелденуіне үлес қосары хақ.
Сөзімнің басында қолданыстағы «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңының 15 қаңтар 1992 ж., яғни еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгеннен небары бір-ақ айдан кейін қабылданған ең ескі заң мәтіні екенін тағы да бір рет ескерткім келеді. Аталмыш Заң қабылданған тұстағы саяси, экономикалық, әлеуметтік және құқықтық ахуалымыз бен дәл бүгінгі жағдайдың арасы жер мен көктей екенін айта кетуіміз ләзім. Соңғы 16 жыл көлемінде аталмыш заңның өзгертілуі мәселесі сан мәрте күн тәртібіне енгізіліп, бұл көкейтесті мәселе жөнінде мыңдаған материалдар бұқаралық ақпарат құралдары арқылы республика жұртшылығына жария етілген болатын. Сол себепті, заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізудің қажеттілігіне бүгінгі дөңгелек үстелде тоқталмай, бірден депутаттар ұсынған заң жобасы жөніндегі ескертпелерім мен өз ұсыныстарымды назарларыңызға салсам деймін.
Менің ойымша заң жобасының авторлары енгізген ең маңызды жаңалықтардың бірі – діни бірлестіктердің қызмет аумағына байланысты «жергілікті» және «орталық» болып бөлінуі (7-бап). Жергілікті діни бірлестіктерді кәмелетке толған кемінде он азамат құратыны өзгеріссіз қалдырылған екен. Менің ойымша бұл үлкен қателік. Қолданыстағы заңдағы дәл осы үкімді тиімді пайдаланған діни ағымдар елімізде легалды платформада ұйымдасып, емін-еркін үгіт-насихат жасап келе жатқаны бесенеден белгілі ғой. Сондықтан, меніңше, жергілікті діни бірлестіктердің құрылтайшыларының санын ең кемінде кәмелетке толған екі жүз елу (250) азамат деп белгілеген жөн. Жергілікті діни бірлестіктерді Орталық діни ұйымдарға байланыстыратын механизмдерді жетілдіруіміз шарт. Бұл діни саладағы ұйымдардың топтасуына қолайлы жағдай әзірлейді де қоғамдағы ынтымақтастықты нығайтушы рөл атқаратын болады.
Орталық діни бірлестіктер мәселесіне келер болсақ. Заң жобасы (7-бап) бойынша ҚР облыстарының жартысынан астам аумағында, Астана және Алматы қалаларында кемінде он жыл жұмыс істейтін жергілікті діни бірлестіктер бас қосып, «Орталық діни бірлестік» құра алады. Заңнама тілінің техникасын ескергенде осы баптағы талаптар нақты емес және республикамыздың демографиялық, тарихи, мәдени, әлеуметтік шындықтарына сәйкес келмейді. Менің ұсынысым – «Қазақстан Республикасындағы Орталық діни ұйымдар – Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы (ҚМДБ) және Қазақстандағы Орыс православие шіркеуі (ҚОПШ) болып табылады» деп көрсету және бұл мәселеге түбегейлі нүктені қою. Өйткені, заң жобасындағы ұсыныс осы қалпында қабылданатын болса, еліміздегі Орталық діни ұйымдардың қатарына ҚМДБ және ҚОПШ-мен қатар протестанттар мен католиктердің, сайентология мен Иегова куәгерлері сияқты басқа да діни-идеологиялық ағымдардың кіріп кетуі әбден мүмкін. Олар бүгін болмаса да ертелі-кеш аталмыш талаптарға сай келіп, бірнеше жылдың көлемінде Қазақстан Республикасының Орталық діни ұйымдарының бірі ретінде ресми түрде танылуы да ғажап емес. Орталық діни ұйым ретінде құрылу үшін құрылтайшы діни бірлестіктердің саны, діни бірлестіктер тіркелген облыстар мен қалалардың саны және қызмет мерзімі негізгі көрсеткіштер болмауы керек. Ең басты көрсеткіштер Қазақстан халқының 72 пайызын құрайтын мұсылмандар мен 25 пайызын құрайтын православтар болуы керек. Мемлекеттің тіл саясатында қазақ және орыс тілдеріне, стратегиялық жоспарларында қазақ және орыс ұлтттарына айрықша мән берілуі осы ойымызды қуаттайтын фактілерден. Сонымен қатар, басқарушы мен бағыныштыны ажырату мақсатында «орталық діни бірлестік» дегеннен гөрі «орталық діни ұйым» деген дұрысырақ сияқты.
Мәселеге бір сәт құқық теориясы және философиясы тұрғысынан қарайтын болсақ, заңның аталымында да түзету жасау керек сияқты. Заңды «Дін бостандығы және діни ұйымдар туралы ҚР Заңы» деп атау керек дер едім. Сенім бостандығы азаматтардың ар-ұждан бостандығына жатады (Заңның 1-1 бабы, 7-ұғым) және әрбір жеке тұлға пайдаланатын толық бостандықтардың құрамына кіреді, бұған шек қойылуы демократиялық қоғамға жат. Әрбір жеке тұлға дінге сенуге яки сенбеуге толық құқықты. Ал, белгілі бір дінге сеніп, байланған жеке тұлғаның өзі сияқты сенетін басқа азаматтармен ұйымдасуы, діни үгіт-насихат жасауы, діни білім беру орындарын ашуы, құлшылық жасау ғимараттарын салуы, діни әдебиеттерді таратуы т.с.с. іс-әрекеттері болса ар-ұждан бостандығынан асып, қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікке, өзгелердің құықтары мен бостандықтарына қатысы бар азаматтық құқықтық қатынасқа айналады. Міне, сол себепті де мемлекет сенім (ар-ұждан) бостандығынан асатын іс-әрекеттерді реттеу және бақылау тұрғысынан белгілі мөлшерде шектемелер мен тыйымдар қоюы мүмкін. Еуропа Одағының 4 қараша 1950 жылғы конвенциясының 9-бабының 2-тармағында мемлекеттің осы құқығы айқын көрсетілген. АҚШ сияқты елдерде азаматтардың діни бостандықтарына көптеген заңды шектеулер қойылған. Жалпы, діни бірлестіктер мен діни ағымдарды бақылауды күшейткен жөн. Бұл бір жағынан мемлекеттің қауіпсіздігін нығайтса, екінші жақтан діни саладағы іс-әрекеттердің сапасын көтеру арқылы азаматтардың құқықтарының қорғалу деңгейін жоғарылатады.
Аталмыш заң жобасында діни салада іс-әрекет жасайтын заңды тұлғаларды бақылау тетіктері әлде де болса әлсіздеу екені бірден байқалады. Жалпы құқық және мемлекет теориясында тайға таңба салғандай анық бір қағида бар – ол, жауапкершілік және жаза қалыптарымен бекітілмеген үкімдердің құр сөз/заң ретінде қала беретіні. Жауапкершілік және жаза заң бұзушылықтарды еңсеретін ең мықты қаймықтырушы күш екенін естен шығармайық, ағайын. Мысалы, «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» ҚР-ның кодексінің 375-бабындағы жаңа айыппұл мөлшерлеріне қарайықшы:
-діни бірлестікті тіркеуден жалтару, заңның шарттарын бұзу, мемлекеттік органдардың заңды қызметіне кедергі жасау – жеке тұлғаларға 7-10 айлық есептік көрсеткіш (АЕК),
-Саяси партиялардың қызметіне қатысу және оларға қаржылай қолдау көрсету – діни бірлестіктің басшысына 15-20 АЕК,
-Жеке тұлғалардың діни сезімдерін қорлау – 3-8 АЕК
- Миссионерлікті есептік тіркеусіз жүргізу – азаматтарға 10-15 АЕК айыппұл салынады.
Заң жобасында ұсынылған айыппұл мөлшерлері 3-40 АЕК мөлшерінде болса бұдан ешбір оң нәтиже күтпеген абзал. Менің ойымша аталмыш баптағы құқық бұзушылықтарға салынатын айыппұлдың ең төменгі мөлшері 100 АЕК болуы және кейбір құқық бұзушылықтарды Қылмыстық кодекске енгізілетін жазалармен жауапқа тартқан жөн. Мәселен, заң жобасының 4-бабындағы діни бірлестіктердің мемлекетпен ара қатынастарындағы жауапкершіліктері мен міндеттері тізбектелгенімен, көрсетілген талаптар орындалмаған жағдайда қандай жаза қолданылатыны нақты көрсетілмеген.
Діни ағымдар арқылы елімізге саяси-идеологиялық ықпалдардың кіргізіліп жатқаны дәлелдеуді қажет етпейді. Бұл ықпал етудің ең арзан, ең аз көрінетін, ең тиімді, ең ұзақ мерзімді тәсілі. Осындай зиянды ықпалдардың алдын алу үшін осы салаға қатысы бар заңнамалық актілерімізде ешбір саңылау қалдырмау керек дер едім. Бұл үшін ислам және православие діни ұйымдарының мәртебесін айқындау қажет, дәстүрлі емес діни ағымдарды ауыздықтау шарт. Діни ұйымдар мен ағымдардың саясатпен шұғылдануына және олардың өз адамдарын мемлекеттік қызметке, әсіресе маңызды лауазымды орындарға орналастыруына заң арқылы тыйым салу керек. «Мемлекеттік қызмет туралы» ҚР Заңына тиісті өзгертулерді енгізу шарт. «Зайырлылықты қорғау туралы» арнайы заң қабылдау керек. Миссионерлерді тіркеу және бақылау тетіктерін барынша қатайту шарт. Заң жобасында қолданылған «конфессия» сөзінен алшақ болған жөн. Оның орнына «Дін» яки «діни сенім» сөзінің қолданылғаны дұрыс. Конфессия мәртебесін алу үшін аталмыш діни бағыт бойынша тіркелген кемінде екі жүз елу (250) діни бірлестік болмағы керек. Діни ұйымдар мен ағымдардың интернеттегі үгіт-насихаттары ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан да жіті қадағалануы шарт.
Діни ұйымдардың заңды тұлғасы «діни бірлестік» орнына коммерциялық емес «діни қайырымдылық қоры» болғаны дұрысырақ. Өйткені, халықаралық құқық жүйелері тәжірибесі көрсеткеніндей, «бірлестік» (ассоциация, қоғам) саяси ұйым болып табылады. Мысал үшін, зайырлы Түркия мемлекетінің «Қоғамдар туралы» заңының 9-бабында «дін, мәзһәб (конфессия) және тариқат негізінде қоғамдық бірлестіктер» ашуға болмайтыны жазылған. Ал, «діни қайырымдылық қорлары» саясатқа араласпайтын, басқару жүйесі жағынан әлдеқайда мөлдір, коммерциялық және саяси-идеологиялық мақсаттардан аулақ, қаржы-шаруашылық іс-әрекеттері жария ұйымдарға жатады. Бұл радикалды өзгеріс діни ұйымдардың іс-әрекеттерін бақылауды жетілдіреді, оларды теріс мақсатпен пайдалануға жол бермейді және аталмыш ұйымдардың демократиялық принциптерге сай басқарылуына қолайлы жағдай жасайды деп сенемін.
Сонымен қатар, басқа заңды тұлғалардың діни үгіт-насихат жүргізуіне, азаматтардың діни сенімдерін қанауына, оны деструктивті мақсатта пайдалануына жол бермеу керек. Діни ұйым сияқты көрініп, шетелдердің арнайы қызметтері үшін жұмыс істеп жатқандар болуы әбден мүмкін. БАҚ-та кейбір шіркеу қызметкерлерінің ұсталғаны жөнінде ақпараттар шығып тұрады. Діни ұйымдар мен ағымдардың адамның денсаулығы мен психологиялық саулығына зиян ететін іс-әрекеттер жасауына жол бермеу керек. Сонымен қатар, жанұяны сақтау, мал-мүлікті сақтау, қоғамды сақтау мақсатымен аталмыш ұйымдар мен ағымдарға құқықтық міндеттемелер мен жауапкершіліктер артылуы шарт. Азаматтардың діни сенімдерін алға тартып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін мойындамауға яки құрметтемеуге жол бермеу керек. Мәселен, мемлекеттік әнұранды орындаудан бас тарту, әскери қызметтен жалтару, Қазақстанның байрағын құрметтемеу, дауыс беруді мансұқтау, қан құюға келіспеу, Конституциялық түзімді құлатуға үгіттейтін іс-әрекеттерді жүзеге асыру қатаң түрде жазалануы шарт. Діни қызметкерлердің культтық киімдері тек ғибадатхананың ішінде және діни ритуал яки салтты жасау кезінде ғана киілуі керек. Демократиялық һәм зайырлы қоғамдарда діни каст болмайтыны және кәсіби форма болып табылатын киім үлгілерінің қызмет орнынан тыс жерлерде киілмейтіні айдан анық.
Қорыта айтқанда ҚР Парламенті депутаттары ұсынған заң жобасын қолдай отырып, енді бұл жолы қателеспейік, еліміздің амандығы, халқымыздың ауызбірлігі үшін кешенді шаралар қолдана отырып, дін саласында пайда болған келеңсіздіктерді жою үшін жан-жақты сараптамадан өткен, бақылау тетіктері жетілдірілген, қоғамымызды топтастырушы, сыртқы ықпалдардан қорғайтын заң қабылдау уақыты жетті деп айтқым келеді.

Мұртаза БҰЛҰТАЙ

Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы
[1] Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі 05.05.2008 ж. әл-Фараби ат. Қазақ Ұлттық Университеті, 201 кабинетінде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасын талқылау бойынша ұйымдастырған дөңгелек үстел жиналысында жасалған баяндама.
ВНИМАНИЮ ДЕПУТАТОВ МАЖИЛИСА ПАРЛАМЕНТА РК!

ВАЖНО НЕ ОШИБИТЬСЯ В ЭТОТ РАЗ![1]
(Предложения о внесении изменений в закон о свободе религиях)

Уважаемый Председатель!
Уважаемые Участники!

Желаю успешной работы круглому столу, организованному с целью рассмотрения проекта закона «О внесении дополнений и изменений в некоторые законодательные акты РК о свободе вероисповедания и религоизных объединений». Бесспорным является тот факт, что подобные мероприятия дают возможность для свободного обмена мнениями лиц, имеющих отношение к данному законодательству и вносят свой вклад в разностороннее рассмотрение и усовершенствование этого законопроекта.
В начале своего выступления я бы хотел еще раз отметить, что действующий Закон РК «О свободе вероисповедания и религиозных объединениях», был принят 15 января 1992 года, т.е. спустя всего лишь месяц после обретения независимости нашей республики. Так же следует отметить, что политическое, экономическое, социальное и правовое положение страны сейчас на много отличается от того положения, которое было при принятии выше названного Закона.
За последние 16 лет вопрос о внесении изменений в данный закон многократно выносился на повестку дня, и тысячные материалы об этой важной проблеме посредством средств массовой информации доносились до сведения народа. Поэтому, я сегодня не хочу затрагивать вопрос необходимости внесения дополнений и изменений в этот закон, а хочу представить вашему вниманию свои комментарии и предложения о проекте закона, предложенного депутатами.
На мой взгляд, одним из основных новшеств, внесенных авторами законопроекта является разделение религиозных объединений на «местные» и «центральных», в зависимости от территории деятельности (ст.7). Без изменений оставлено положение о том, что местные религиозные объединения могут быть учреждены по инициативе не менее десяти совершеннолетних граждан. На мой взгляд, эта – большая ошибка. Очевиден тот факт, что религиозные течения эффективно воспользовавшись именно этим положением закона, вполне легальным образом свободно пропагандируют свое вероучение. Поэтому я считаю целесообразным, установить положение, требующее наличие не менее 250 (двести пятьдесят) совершеннолетних граждан для создания религиозного объединения. Необходимо, усовершенствовать механизмы, связывающие местные религиозные объединения с центральными религиозными организациями. Это даст возможность объединению религиозных организаций и сыграет положительную роль в укреплении единства общества.
Если перейти к центральным религиозным объединениям, то согласно проекту закона (ст. 7.) те религиозные объединения, которые действуют не менее десяти лет в областях (указано больше половины областей Казахстана), в г. Алматы и в Астане могут объединиться и создать «Центральное Религиозное Объединение». Если учесть технику языка правовых актов то, выяснится, что требования данной статьи закона не четкие и не совпадают с реальным положением по демографии, истории, культуре и социальных вопросов нашей республики. Я предлагаю четко указать в законе, что «Центральными Религиозными Объединениями в Республике Казахстан являются Духовное Управление Мусульман Казахстана (ДУМК) и Русская Православная Церковь Казахстана (РПЦК)» и окончательно поставить на этом точку. Потому что, если проект закона будет утвержден в предложенном варианте указанного положения, то возникнет большая вероятность того, что в ряды Центральных Религиозных Объединений нашей страны наряду с ДУМК и РПЦК могут войти и другие вероисповедения и религиозно–идеологические течения такие как, протестанты и католики, сайентологи и Свидетели Иегова. И не удивительно, если они не сегодня так завтра, по истечению нескольких лет будут соответствовать вышеуказанным требованиям и официально будут называться Центральными религиозными объединениями Республики Казахстан. Количество объединений–учредителей, количество областей и городов, в которых зарегистрированы объединения и срок их деятельности не должны являться основными критериями (требованиями) для создания Центральных религиозных объединений. Самым главным показателем должны быть мусульмане, которые составляют 72% населения страны и 25% православных христиан. Придание особого значения казахскому и русскому языку в разработке языковой политики Государства, а так же казахской и русской нациям – в стратегическом планировании являются фактами, которые подтверждают мою позицию.
А так же, для определения «управляющего» и «подчиненного» правильнее будет назвать центральное религиозное объединение «центральной религиозной организацией».
Если взглянуть на проблему с точки зрения теории и философии права, то необходимо внести изменение в само название закона. Я предлагаю назвать закон «Законом РК о свободе религии и религиозных организациях». Свобода веры относится к свободе совести граждан (ст. 1-1, 7-ое понятие) и является полной (абсолютной) свободой, которой может воспользоваться каждое лицо; установление каких-либо ограничений в этой свободе не применимо в демократических обществах. Каждый человек абсолютно свободен, верить или не верить в какую-либо религию. В свою очередь, такие действия верующего человека, как объединение с другими лицами, исповедующих то же вероисповедение, пропаганда и агитация своей религии, открытие религиозных учебных заведений, строение культовых сооружений, распространение религиозной литературы, превосходят свободу совести и переходят в область гражданско-административного права, которое регулирует правовые отношения в области общественного порядка, общественной безопасности, связанные с правами и свободой других лиц. Вот поэтому, государство может установить определенные ограничения и запреты в целях упорядочения и контроля деятельности, в вопросах превосходящих свободу совести. Во пункте 2, ст. 9 Конвенции Европейского Союза, принятой 4 ноября 1950 года, четко определено указанное право государства. В США и других странах установлены многочисленные ограничения в свободе религии граждан. В общем, следует усилить контроль религиозных объединений и религиозных течений. Это с одной стороны усилит безопасность государства, с другой стороны – путем улучшения качества деятельности в религиозной сфере повысит уровень правовой защищенности граждан.
В выше названном проекте закона явно определяется не достаточность механизма контроля юридических лиц, проявляющих деятельность в религиозной сфере. В общей правовой и государственной теории есть совершенно четкое правило – положения, которые не сопровождаются ответственностью и наказанием за их нарушение, не будут выполняться в полной мере, останутся только на бумаге. Не следует забывать, что ответственность и наказание являются самыми эффективными средствами для удержания людей от противоправных действий. Например, можно рассмотреть размеры новых штрафных санкций, установленных ст. 375 Кодекса РК «Об административных правонарушениях»:
- за уклонение от регистрации религиозного объединения, нарушение установленных законом условий, воспрепятствование законной деятельности государственных органов – физическим лицам в размере 7-10 месячных расчетных показателей (МРП)
-за участие в деятельности политических партий и оказание им финансовой поддержки – руководителю религиозного объединения в размере 15–20 МРП
-за оскорбление религиозных чувств физических лиц - в размере 3-8 МРП.
- за осуществление миссионерской деятельности без учетной регистрации – гражданам налагается штраф в размере 10–15 МРП.
Если размер штрафа, предложенного в проекте закона варируются от 3 до 40 МРП, то ничего положительного от этого не следует ожидать. На мой взгляд, следует установить размер штрафа за подобные нарушения – не менее 100 МРП и за некоторые нарушения применять меры наказания, которые будут внесены в Уголовный Кодекс. Например, в ст.4 проекта закона, приводится перечень обязательств и ответственности религиозных объединений в отношениях с государством, но не указаны точно какие меры наказания будут приняты в случае не выполнения указанных требований.
Не требует доказательств тот факт, что посредством религиозных течений в нашу страну вводятся различные политико-идеологические влияния. Это – самый дешевый, самый не заметный, самый эффективный и самый долгосрочный метод влияния. Для пересечения подобных вредных для общества влияний, на мой взгляд, не следует оставлять какие-либо «лазейки» в наших законодательных актах, касающихся данной сферы. Для этого необходимо четко определить статус исламской и православной религиозных организаций, и ограничить деятельность нетрадиционных религиозных течений. Необходимо законным путем установить запрет на вмешательство в политику религиозных объединений и течений, в особенности на назначение ими своих людей на государственные службы на ключевые позиции. Необходимо внести соответствующие изменения в Закон РК «О Государственной Службе». Необходимо принять отдельный закон «О защите Светского общества». Необходимо в полную силу ужесточить порядок регистрации и контроля деятельности миссионеров. Следует избегать использование термина «конфесия», используемого в проекте закона. Вместо него правильнее говорить «Религия» и «вероисповедание». Для получения статуса конфессии каким – либо религиозным направлением, следует установить требование – наличие не менее 250 зарегистрированных религиозных объединений. В целях национальной безопасноти так же следует контролировать агитационно–пропагандную работу религиозных объединений и течений по интернету.
Формой юридического лица религиозных организаций вместо «религиозного объединения» предлагаю установить форму некоммерческого религиозно-благотворительного фонда. Потому что, как показывает опыт международных правовых систем, «объединение» (ассоциация, общество) является политической организацией. Например в ст.9 Закона светской Турции «Об объединениях» сказано, что запрещается создание «общественных объединений на основе религии, мазхаба (конфессии) и тариката (суфийского ордена)». А «Религиозно-благотворительные фонды», относятся к организациям, которые не вмешиваются в политику, имеют прозрачную структуру управления, не преследуют коммерческих и политико–идеологических целей, и имеют открытую финансово–хозяйственную деятельность. Я верю в то, что данное радикальное изменение приведет к развитию контроля деятельности религиозных организаций, перегородит путь к использованию их в корыстных целях, и даст возможность для управления ими в соответствии с демократическими принципами.
А так же необходимо предотвращать проведение другими юридическими лицами агитационно–пропагандной деятельности в области религии, злоупотребление религиозными чувствами граждан, и использование их в деструктивных целях. Вполне возможно, что организация, которая с виду кажется религиозной, работает на специальные службы зарубежных государств. Временами в СМИ передается информация о задержании некоторых служителей церкви в этом плане. Необходимо пересекать деятельность религиозных организаций и течений, которые отрицательным образом сказываются на здоровий и психологии человека. Помимо этого, необходимо, установить правовые обязательства и ответственность для этих организаций и течений по защите семьи, имущества и общества. Следует пересекать попытки граждан не воспринимать или проявлять не уважение к государственным символам Республики Казахстан на основании вероубеждения. Например, должны приниматься строгие меры наказания в случаях отказа исполнять государственный гимн, уклонения от воинской службы, проявления не уважения к государственному флагу Казахстана, воздержания от участия на выборах, отказа от переливания крови, и за осуществление деятельности, направленной на разрушение Конституционного строя. Культовая одежда священнослужителей должны применяться только в местах совершения молитвы и при совершении религиозного ритуала /обряда. Вполне очевидно, что в демократических и светских государствах нет религиозного каста и что, профессиональную форму не носят за пределами работы.
В итоге, поддерживая проект закона, предложенный депутатами Парламента РК, я хочу сказать, очень важно не ошибиться в этот раз, принимая комплексные меры для обеспечения безопасности и единства народа, в целях устранения сложившихся негативных обстоятельств в области религии. Пришло время для принятия закона, прошедшего всестороннее рассмотрение, с усовершенствованными методами контроля, направленное на объединение нашего общества и защиты его от внешних вредных влияний.

Муртаза БУЛУТАЙ

Кандидат философских наук,
Религиовед, культуролог
[1]Доклад прочитанный на круглом столе по расмотрению проекта закона РК «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК о свободе вероисповедания и по вопросам религиозных объединений», организованного 05.05.2008 года Мажилисом Парламента РК в 201 кабинете Казахского Национального Университета им. Аль-Фараби.
Халықаралық «Қазақстан-ZAMAN» газетінің дөңгелек үстелі

ЕЛ ЫНТЫМАҒЫНА ІРІТКІ САЛАР
МИССИОНЕРЛЕРМЕН ҚАЛАЙ КҮРЕСЕМІЗ?[1]

Халықаралық «Қазақстан-ZAMAN» газетінің ұйымдастыруымен «Ел ынтымағына іріткі салар миссионерлермен қалай күресеміз?» атты дөңгелек үстел болып өтті. Бұл шараға белгілі дінтанушы ғалым Мұртаза Бұлытай, ҚМДБ-ның оқу-ағарту бөлімінің жетекші маманы Ершат Оңғаров, желтоқсаншы, осы мәселе төңірегінде жиі қалам тартып жүрген журналист Ерлан Декелбаев, Алматы қалалық жас таланттар орталығының директоры Мұрат Айниддинұлы, Өзбекстан және Қазақстан журналистер одағының мүшесі Назым Ниязи, № 73 орта мектептің қазақ тілі мұғалімі Жаңылхан Зейныйқызы сынды азаматтар қатысып, өз ойларын ортаға салды. Біз сол ойлардың біразын оқырмандарға жеткізуді жөн санадық.
Дөңгелек үстелді жүргізген газетіміздің бас редакторы Ертай Айғалиұлы сөз басын: «Адам имандылығымен шырайлы. Қазақстан мемлекеті мұсылман халқы болып есептеледі. Тәуелсіздігімізбен бірге төл дініміз оралды. Қазір республикамыздың әр ауылында қасиетті мешіттер бар. Құдайға шүкір! Алайда, жақсылықпен бірге көңілге кірбің түсірер әрқилы секталардың шабуылы да үдеп тұр. Пиғылы белгілі: ел ынтымағына іріткі салу. Арам ниеттерін жүзеге де асырып жатыр. Жарты миллион қазақ солардың бодауында дейді. Рас болса, бұдан өткен қасірет жоқ» — дей келе қонақтарға:
— Миссионерлермен қалай күресеміз? Уланған ұрпақты қалай қайтарамыз?
— 1992 жылы шыққан Дін туралы заңымызды қайта қарау қажет пе?
— Діни басқармада, оқу орындарында мектептерде бұл тарапта істелініп, жасалынып жатқан шараларға көңіліңіз тола ма? — деген үш сауал тастады.
Газетіміздің №11 (678) 13 наурыз 2008 жылы жарық көрген Рәзиға Әшееваның Амангелді Айталыдан алған «Қазақстан діндердің полигонына айналып барады» атты сұхбатын өзекке ала отырып, Ертай Айғалиұлы «ОБСЕ-ге төрағалық етсек, «Дін туралы» Заңға өзгерту енгізе алмаймыз-ау деген қаупін жеткізді.
«Миссионерлерді вирусқа ұқсатамын»
Мұртаза Бұлытай, дінтанушы:
— Қоғамымыздағы ең өзекті, ең күрделі мәселе елімізге сырттан келген және іштей қолдан ұйымдастырылған ел бірлігіне нұқсан келтіріп отырған діни ағымдардың, әсіресе миссионерлердің зиянды әрекеттері жөнінде айтылар әңгіме көп. Мен миссионерлікті вирусқа ұқсатамын. Бұл — денеге зиян келтіретін вирус. «Дене» деп отырғаным ұлттық тұтастығымыз. Ал, вируспен қалай күресуіміз керек? Онымен күресетін жол да белгілі. Біріншіден, вирус жұққан адамдар бар. Оларға көмек беретін жанның вирусқа қарсы иммунитеті болуы керек. Егер ол болмаса, вирус жұққан адамға көмек беремін деп отырып, өзіне осы індетті жұқтырып алуы мүмкін. Оларға «Миссионерлер жетегінде кетіп, сатқындық жасадың» деп қатты айтуға да болмайды. Біз бұл орайда біріншіден вирус жұққан адамдарға карантин жариялауымыз керек сынды. Екіншіден, вирус жұқпаған адамдарға вирусқа қарсы прививка егуді қолға алуымыз қажет. Прививка деп отырғаным — ілім. Ол өз дінін, құранның қандай кітап екенін, пайғамбарымыздың қандай пайғамбар екенін білетін болса бұл сырқатқа бой бермейтін еді. Сол себепті де, дінді догматика негізінде емес, бұрмаламай ғылыми негізде түсіндіру керек. Түсінген жанға бір емес мың миссионер жіберсеңіз де ол ауруды жұқтырмайды. Бізге миссионерлер арқылы келген рухани ауруларды осылай емдеген жөн. Миссионерлер ішінде белсенді түрде қызмет етіп жатқан, әлемдік деңгейде қаржылай саяси қолдауы бар христиан шіркеулерінің миссионерлері бар. Олар 18 жыл бойы айтарлықтай табысқа жетті десек болады. Қазір Америкадан, Еуропадан, Оңтүстік Кореядан келген протестанттықтар мықты жұмыс жасап жатыр. Олардың саны Қазақстандағы жан санына шаққанда 1 пайызға да жетпейді. Сол жарты пайыздай протестанттықтардың 1800-ге жуық діни бірлестіктері, 3 діни жоғары оқу орны бар. Елімізде 70 пайыздық мұсылмандар мұндай жұмыс істеп жатқан жоқ. Бір мемлекетте 1 пайызға жетпейтін мұндай ағымның бұлай жұмыс істеуінде гәп бар. Оларды кім қорғап отыр? Бұлардың қаржылай көзі қайда? Біз бұл орайда вируспен күресте жан-жақты кешенді жұмыс жасауымыз керек. Халықтың рухани иммунитетін қалыптастыруды қолға алатын уақыт жетті. Мемлекеттің қарамағындағы ҰҚК, прокуратура, ІІМ сынды құзырлы орындар халықаралық міндеттемелерге, ішкі ауызбіршілікке нұқсан келтірмейтіндей етіп, өз позициямызды көрсете отырып шешу керек. Мемлекеттің қолында БАҚ, білім жүйесі, бүкіл мектептер, ЖОО, сонымен қатар, бағдарламалар бар. Осы бағдарламаларды ел тұтастығына, ұлттың діни тұтастығына, мәдени тұтастыққа қызмет еткізу керек. Әйтпесе Қарағандыдағы шіркеудегі психотропты дәрілердің табылуы, Алматыдағы бір шіркеу қызметкерінің шет елдің барлаушысы болып шыққандығы, Шымкенттегі Иеһова куәгерлерінің діннен шыққандарды соққаны сияқты басбұзарлық әрекеттер көбеймесе азаймайды. Олар біздің елімізге келіп іріткі салғанын былай қойып, зорлық-зомбылық жасауға, адам құқығын аяққа таптауға дейін барып жатыр. Жан-жақты тексертіп, олардың заңсыздықтарын дәлелдеу арқылы күресуіміз қажет. Біз тек миссионерлерді айтып отырмыз. Мұның сыртында исламның ішінде көптеген көзқарастар бар екені тағы бар. Бірімен-бірі сиыспайды. Бұл да дұрыс емес. Миссионерлерден құтылғанның өзінде олар бір-бірімен жаға жыртысса, жат пиғылдылардың көздеген мақсатын өздері-ақ тындырады.
Олар Отанды қорғамайтын қорқаулар
Ерлан Декелбаев, желтоқсаншы:
— Мұндай мәселе көтеріліп отырған кезде немқұрайлы қарап отыруға болмайды. Ертеңгі ұрпақтарымыздың жағдайына қатты алаңдаймын. Біз миссионерлер жайлы айтқан кезде бұл жайдың көп қыры айтылмай қалады. Миссионер кебінін киген барлау қызметкерлері мыңнан асады. Бұқаралық ақпарат құралдары елімізде 80 пайыз мұсылман тұратынын жазғанымен ол бекер. Олардың бірқатары жат дінге өтіп кетті. Медециналық орталықта қызмет жасаймын. Олар жеке дәрігерлердің бөлмелеріне кіріп уағыздарын жүргізеді екен. Біздің орталыққа уағыздарын жүргізбеуге өтініш жасап жазып қойдық. «Ислам және өркениет» газетін алып отырамыз. Әр жұма сайын жұма намазына барып уағыз тыңдаймыз. Діни басқарма тарапынан сол жұма намазының алдындағы уағыз кезінде неге миссионерлер жайлы, олардың арам-пиғылы жайлы айтылмайды. Батыл болуымыз керек қой. Әбсаттар ақсақал православие дін басылармен біріге отырып, түрлі миссионерлік ұйымдарының қайсысы дос, қайсысы дұшпан екенін ашып, пәтуа шығарса игі болар еді. Біз осы салада православие дін өкілдерімен бірігіп жұмыс жасауымыз керек. Себебі, біздің жауымыз ортақ. Бұл жөнінде бір кездері Президент атына хат жолдағанбыз. Ол жауапсыз қалды. Ашық хат қайта жазылу керек сынды.
Өткенде бір сөзінде Әбсаттар қажы біздің елде 40-тан астам діни конфенция бар екенін айтты. Бұл дұрыс емес. Бізде екі-ақ жол бар. Миссионерлермен қоян қолтық араласып жұмыс істеуіміз керек немесе ақиқатты бетке айтып, оларды жөнге салуымыз қажет. Кейбір ағымдар Құдайдың қанын ішеміз деп, ішімдік ішеді. Оның құрамында не бар? Психотропты дәрі болуы әбден мүмкін. Елімізде 4-5 миллион Иеһова куәгері болса елдігімізге қауіп төнеді. Олар ел басына қасіретті күн туа қалған жағдайда қолына қару да алмайды. Аспан патшалығына бағынамыз деп бейғам отыра береді.
Бізге жеткізу тән, ал иманды жүректерге Алла құяды
ҚМДБ-ның оқу-ағарту бөлімінің жетекші маманы Ершат Оңғаров:
— Мен Діни басқарма түк істемей отыр дегенге келісе алмаймын. Біз мүмкіндігінше мектептегі балалардан бастап, еңкейген кәріге дейін ислам дінін насихаттауға барымызды саламыз. Мектепке мамандарды кіргізу үшін министрлік шешім шығарып, рұқсат ету керек. Мұндай істерге шара жасалып жатыр. Бізді кейбір оқу орындары өздері шақырып, түрлі іс-шаралар өткізіп тұрады. Өкінішке орай, мұндай шақырушы мектептер әлі де болса аз. Діни басқарма халықтан түскен шағымдарды жоғарыдағы ағаларымызға жеткізуге тырысады. Діни басқарма мұндай бастамалардан ешқашан да шет қалған жоқ. Тілінен айырылған халық иманынан айырылады. Ал. иманды елді жау алмайды. Бұл үшін мемлекеттік тұрғыдан шара қолдану керек. Қазір көпшіліктің уәжі мұсылман бауырлар үгіт-насихатты миссионерлер секілді жүргізе алмай отыр дегенге саяды. Бұл орайда, пайғамбарымызға исламды жеткізу ғана бұйырғанын есте сақтауымыз керек. Ал, жүрекке иман құю Алла тарапынан болады. Біздің мұсылмандықта миссионерлердікіндей нәтиже маңызды емес. Адам өз ақылымен Алласын таппағы ләзім. Демек, салыстырмалы түрде олардың ісі нәтижелі көрінеді. Себебі, олардың көкейінде саяси, экономикалық мақсаттары бар. Біз әркім отбасында иман тәрбиесін күшейтіп, жауапкершілікті сезінсек міндетімізден орындаған болар едік.
Ислам дінін сыйламағандар Өзбекстанда тұрмайды
Назым Ниязи, Өзбекстан және Қазақстан Журналистер одағының мүшесі:
— Өзбекстандағы дін және ұлт мәселесінің Қазақстандағы жағдаймен салыстырғанда көп айырмашылығы бар. Кеңес үкіметі кезінен-ақ өзбектер дінге бізден бір табан жақын болды. Қызыл империяның кезінде және одан бұрында Бұхара мұсылмандарының дін орталығы, жоғары білім беретін медресе-мектептері болды. Оның хазіретті бас имамы менің атам Мәтек Ишан Жалаңтөстегі еді. Ол кісі Мәдинадағы Мұхаммед (ғ.а.с) пайғамбарымыздың мешіт-медресесінде терең білім алған болатын. Құранды өзбек тілінде де сөйлеткен сол кісі.
Ал, Кеңес үкіметі тарап, әрбір республика өзінше дербес мемлекет болған кезде Өзбекстан ашық ислам дініне кең түрде жол ашты. Үлкен-кіші мешітке барып намаз оқуға кірісті. «Бір ғана Құдайдың құлымыз, Мұхаммедтің үмбетіміз», — десті. Дегенмен кейбір дін ағымдары ислам дінінің өсіп-өркендеуіне қарсы әрекеттер жасады. Атап айтсақ, Хизбуттахр, уаһабистер жымысқы әрекеттерін жасады. 1999 жылы Өзбекстан президенті Ислам Кәрімовтың көзін құрту үшін, үкімет үйінің астына жарылғыш заттарды қойып, Кәрімовтың 10 минут кешігіп келуіне байланысты жарылыстан аман қалды. Көптеген өкімет мүшелері, облыс әкімдері терактінің кесірінен көз жұмды. Бір Ташкенттің өзінде 15 жерде жарылыс болды. Мұны ұйымдастырған аты-шулы ланкес Жұма Намангани болды. Әндіжан оқиғасы кезінде басқа жат пиғылды дін ағымдары халықты көшеге шеру жасап, митинг жасауы үшін 200 АҚШ долларынан үлестіргені анықталды. Ислам Кәрімов Өзбекстанда тек қана ислам дінін құрметтеуге шақырды. «Кімде-кім ислам дінін, өзбек мәдениетін сыйламаса, төрт жағы құбыла, кете беруіне болады» — деді. Ал, Қазақстанда 3 мыңнан аса дін ағымы бар. Өзбектерде бірлі-жарым діни ағымдар ислам дінін құрмет тұтады. Қазақстанда да осы мәселе өз шешімін табу керек.
Жақындарым басқа діннің жетегінде кетті
Жаңылхан Зейныйқызы, ұстаз:
— Менің жақын таныстарымның бірі осы жат ағымдардың бірінің жетегінде кеткен еді. Тіпті, олар өз танымдарын бізге таңғысы келді. Бірақ, Құдай оңдап олар ислам дініне оралды. Ал, қазір тағы бір жақынымыз сол миссионерлердің сойылын соғып жүр. Оны қайтару қиын. Басымен кіріп кеткен. Оларға өз дінбасыларының ғана сөзі жүреді. Ешкімді тыңдағысы келмейді. Қазір осындай ағымдар алшаңдап жүр. Оларға «қой дейтін қожа, әй дейтін әже жоқ». Мен бала өсіріп отырған соң, қатты қорқамын. Оларды біреу-міреу азғыруы мүмкін ғой. Осы мәселені мемлекеттік деңгейде шешу керек. Мендегі қорқыныш әр ата-анада бар деп ойлаймын.
Әркімге әртүрлі әдіс қолданады
Мұрат Айниддинұлы, Алматы қалалық жас таланттар орталығының директоры:
— Біріншіден айтарым мен бұл жерге ұжымымның атынан келіп отырған жоқпын. Ұлттың мәселесі көтеріліп жатқан кезде азаматтық пікірімізді білдіру парызым секілді. Миссионерлер ісі аз айтылмады. Аз жазылған жоқ. Бірақ, шешімін әлі таппай келеді. Олардың қазір елімізде 3 мыңнан аса ұйымы бар екен. Жаппай қазақты улап жатқан кезде үнсіз отыруға тағы болмайды. Сол діннің жетегінде кеткендерді қайтаратын жол іздеуіміз керек. Оларды улау мақсатында миссионерлер диогнозын қойып, өздеріне баурап алған. Келіспеушілік жасасақ оларды қашырып аласыз. Тек ғылыми тұрғыдағы дәлелдер уланған қандастарымызды қайтара алады деп ойлаймын. Олар әр мемлекеттің осал тұсын іздейді. Бір жерлерде терроризм, енді бір жерлерге миссионерлер, енді бір жерге басқалай әрекет жасауы мүмкін. Бізді ел кезген диуаналар-ақ улап жатыр. Олардың алдын алу — сіз бен біздің міндетіміз.
Дін саясатқа араласпай тұрмайды
Мұртаза Бұлытай, дінтанушы:
— Бұл мәселені қалталы саясаттың астарынан іздеу керек. Қазаққа дін жағынан көмек берейін деген оларда ой жоқ. Миссионерлер жат дінді тықпаламас бұрын халықтың осал тұсын аңдиды. Түркиядағы жер сілкінісі болған кезде 50 мың адам дүниеден өтті. Осы бір тұста миссионерлер қиналған халыққа бірден көмекке келді. Тамақ әкеліп, шатырлар жасап беріп, қиналған сәтін оңтайлы пайдалана білді. Үндістанның бір елді мекенінде христиан дін өкілдері аспанда Мәриям ананың бейнесі шығады деп хабар таратыпты. Күнге тіке қараймын деп 27 адам жанарсыз қалды. Үндістанның атқарушы билігі осы мәселе жөнінде іс қозғап тергеу жүргізіп жатыр. Балаға айтсаң сенбейтін осындай нәрселерге ақылы толысқан адамдар шындықтай сенеді. Оның ішінде ғылым докторы да, жазушы да, зиялы адамдар да болуы мүмкін. Бұл орайда, миссионерлердің жетегінде кетудің салдары білімсіздікте емес, адам психологиясына әсер ете білуінде жатқан сынды. Бәлкім психотропты дәрілер пайдалану арқылы өз дегендеріне жететін шығар. Бірақ, бұлар қайткенде де азаматтарды өздеріне тәуелді етуге тырысады. Ақылы кеткен адам дені сау үкім қабылдау, дені сау билік ету, шешім қабылдау қабілетінен айырылады. Оларды қалай жұмсасаң да болады. Миссионерлер жамағатын малға теңейтіні осыдан. «Қойсыңдар» — дейді. «Мен бақташыларыңмын» — дейді. Исламда «Ей, имандылар, біз малмыз демеңдер» — деген аят бар. Заң негізінде құқықтық, экономикалық, мәдени, ғылыми шараларын жасауымыз керек. Біз онсыз да кешіктік. Миссионерлердің жетегінде кеткен үшінші ұрпақ тәрбиеленіп жатыр. Әжесі, шешесі, қызы болып үш ұрпақ бірдей дінін сатып ортамызда жүр. Бұл үлкен мәселе. Бір өндіруші екі түрлі су шығарады. Бірақ, артындағы қожайыны бір. Мынау жақсы деп басқасын ішесіз. Бірақ, берген ақшаңыз бір қожайынның қалтасына түседі. Бір протестантықтардың отызға жуық ағымы бар. Отызға бөліну себебі халық таңдау жасасын деген арам-пиғылдан туған. Бұлардың артында бір-ақ күш тұруы әбден мүмкін. Осылар арқылы біздің елімізде өзінің ықпалын, өзінің күшін, өзінің саясатын жүргізгісі келеді. Бағана 4-5 миллион адам соғыспай қалуы жайлы пікір айтылды. Мен басқа қырын айтайын. Бұлар көбейіп, күшейген кезде билікке ұмтылады. Мақсаттары — билік пен байлық қой. Саяси партия ашуы мүмкін. Оған қолы жетпесе, «біздің жамағат мына партияны қолдайды», — деп бір саяси партияның жақтаушысы болып шыға келеді. Президент сайлауы бола қалса, бір ағымның бар мүшесі «мына кандидатқа ғана дауыс береміз» — дейді. Шіркеудің әмірі өз дегенін істеуге көндіреді. Сайлау кезінде халықтан дауыс алу үшін дін мықты құрал. «Біз сіздің жамағатыңызға ерекше көңіл бөлеміз, батаңызды алсақ», — деп күш жинау үшін саяси партиялардың өзі дінбасыға баруы әбден мүмкін. Бұл жағдайда сол партия Парламенттен 30 орын алатын болса, 10 орынды сол белді дін ұйымының адамдары алып алады. Билікке келеді. Дінбасы министр емес, байлығы да жоқ. Бірақ мемлекетке өз дегенін істеткізе алады. Осылайша сіздің құрған мемлекет зайырлы мемлекет емес, діни мемлекетке айналып шыға келеді. Бір адамды өз танымына қалыптастырады да, сол арқылы миллиондаған адамға ықпал жүргізеді. Ал, жамағаты әу бастан мал, тобыр, табын. Айтқан адамына дауыс береді. Біз тәжірибе пайдалануға шеберміз ғой. Әлем тәжірибесіндегі осы жайды ескеріп, шешім шығаруымыз керек. Менің кейбір пікіріммен келіспеулеріңіз де мүмкін. Десек те, ұлттың мәселесінде, тәуелсіздік мәселесінде бізде келіспеушілік деген болмайды. Менің айтып отырғаным діннің саясатқа араласуы емес пе? Мемлекеттің саясатына араласпау емес пе? Мұны ішкі істермен араласпау деп те айта алмайсыз. Ендеше, қарап отыруға болмайды.
Қолдарында інжілі бар бизнесмендер
Ерлан Декелбаев, желтоқсаншы:
— Мұртаза жақсы ой айтып отыр. Бір жерде бомбалар жарылып жатса, ол жерге тамақтарын апарып, інжілдерін оқып жүрген — миссионерлер. Олар мұсылмандарды қорқытатын дінінен жерітетін видеокамералар таратады. Ислам дініне күйе жағуға тырысады. Ұлыбритания мен Америкада арнайы институттар бар. Олар інжілді үйретеді. Құранды да оқытады. Ұлттың экономикасын, мәдениетін түсіндіреді. Өз кемшіліктерін де біледі. Мұның астарында дін емес, маркетингтік бизнес жатыр. Бізге миссионерлер емес, ауадан ақша жасайтын нағыз бизнесмендер келіп жатыр. Қолдарында інжілдері бар. Ертең оның бала-шағалары біздің байлық арқылы билікке жетеді. Ресми емес деректерге сүйенсек, кейбір компаниялар өзімізге қарсы жұмыс жасап жатыр екен. Оның өндірген тауарын аламыз. Ал, одан түскен қаржы діни мақсаттарда жұмсалады. Мекеме басшысы болып отырған соң, жұмысқа дінін сұрап қабылдайтын болдым. Африканың бір ғұламасы: «Миссионерлер келгенде қолдарында інжіл бар еді. Бізге дін үйретті. Інжіл оқытты. Ғибадатымызды жасап болып, айналамызға қарасақ, інжіл біздің қолымызда, ал бар байлық олардың қолына өтіп кетіпті» — деген екен. Бұл қауіпті мәселе дәл бүгін Қазақстан аумағында жүзеге асырылып жатыр.
P/S Бізге Ерлан Декелбаев айтқан Африкадағы зеңгілердің тағдырын қайталаудың қаупі төніп тұр. Біздің халықтың санасы уланса, мемлекеттігімізге, тәуелсіздігімізге сын. Сенімінен айрылған халық, салт-санасынан, дәстүрінен айрылады. Онан кейін егемендігіңіз көк тиын болып қалмасына кім кепіл. Ендеше бізге Әндіжан оқиғасын қайталаудың қажеті бар ма? Бірақ, бүгін сондай қантөгіске апаратын ағым бостандығын жүйеге салу күн тәртібінде тұр. Сіз не дейсіз? Ел ынтымағына іріткі салар миссионерлермен қалай күресеміз?
Қанат ӘБІЛҚАЙЫР
[1] Ұл-қызға анасын тәрк еткізген, Отанын сатқызған, отбасынан айырған, сөйтіп ел іргесіне сына қаққан миссионерлер зобалаңына кім тосқауыл болады? Қазақстан-Заман газеті, №13(680), 27.03.2008 ж., 5-бет.
Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ҚАРЫН, МАЙ ЖӘНЕ ҚҰМАЛАҚТЫҢ ХИКАЯСЫ[1]
немесе
ФОКИНАМЕН ҚАЛАЙ ТАНЫСТЫМ?

Кеше (15.04.2008 ж.) бір қызық уақиға болды. «Айт-парк» пікір сайыс клубының жетекшісі Нұрлан Ерімбетов жар салып, Алматыдағы Тимирязев көшесі мен Байтұрсынұлы көшелерінің қиылысындағы «BOOKMARK» кітап дүкенінде сағат 16-00 кезінде адам құқықтарын қорғаушы Халықаралық Хельсинки комитетінің Қазақстандағы өкілі Нинель Фокина ханыммен өткізілетін кездесуге қатысып, пікір білдіруімді өтінді. Мәселе дін жөнінде болғандықтан мен әдеттегіндей бірден келісім беріп, бара қойдым.
Нинель Фокина есімін өмір естімеппін, жазған дүниелерінің бар-жоғын да білмейді екем. Сөйтіп, бұл мен естіп көрмеген қай дінтанушы екен деп жиналысқа қызығып бардым. Залда шамамен жиырмашақты адам болды. Сөйтсем, бұл кісінің дінтануға да, дінге де еш қатысы жоқ адам екен. Жетпісті аралаған қарт құқыққорғаушы ханымның әңгімесін ә дегенінен тыңдап, таңдай қаққақ сәттерім көп болды. Бір сағаттан астам сөйлеп, сұрақтарға жауап берген Фокина ханымның сөздерінің негізгі тезистері мынадай болып шықты:
1. Мәдениет және ақпарат министрі Е. Ертісбаев өзінің орынтағына сәйкес адам емес. Оны қызметінен алып тастау керек.
2. Қазір Қазақстанда билік тарапынан ұйымдастырылған «истерияға» толы, қолдан ұйымдастырылған науқан жүріп жатыр. Қазақстан баспасөзінің 90 пайызын билік діни мәселеге жұмылдырып, заңға жасалатын өзгерістерді өткізудің амалын жасауда.
3. Қазақстанда бүгінге дейін діни негізде ешбір террорлық акт (лаңкестік шабуыл) болған емес. Билік үрей салғандай ешбір қауіп жоқ. Мұның бәрі қолдан жасалып отыр.
4. Халықтың діншілдігі тым күшейіп барады дегеннің бәрі жалған. Үш бөлек ұйымға әлеуметтік сауалнама жасатып, халықтың діншілдігі туралы зерттеу жұмысын жүргіздік. Мұның нәтижесінде тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында 5 пайыз болған діншілдік деңгейі қазір 35 пайызға жеткен. Мұнда қорқатындай еш жағдай жоқ. Осы 35 пайыз халықтың тек 25 пайызы ғана өз дінінің канондарын біліп, діни ритуалдарын жүйелі түрде жасайды екен. Демек, Қазақстан халқының тек 8 пайызы ғана нағыз діншілдер.
5. Діни ғибадатханалардың саны күрт көбейіп кетті деген пікір де жаңсақ. Біздегі 15 миллион халыққа небары 2000 ғибадатхана келсе, бұл 5 миллион халқы бар Қырғызстанмен парапар. Ал, Голландиядағы 40 мың шіркеу адам келмейтіндіктен не жабылуда не сатылуда.
6. Қазақстанда экстремизммен күрес туралы заңдар қабылданған. Бірақ, осы заңдарда экстремизмнің не екені айтылмаған.
7. Желтоқсан уақиғалары кезінде бірде бір қазақ өлген жоқ. Мен сол кезде Мұхтар Шахановпен бірге комиссияның мүшесі болған едім. Бізге келген қазақтардың бірде бірі жақыным уақиғалар кезінде өлді деп айтқан емес. Мұның бәрі қазақтардың өздерінің шығарғаны, керек болса Шахановтан сұраңдар.
8. Шымкент қаласында тұтқындалып, ҰҚК-нің ғимаратын жармақшы болды деп айып тағылғандардың еш кінәсі жоқ. ҰҚК-нің жалғыз дәлелі тұтқындардан табылған карта мен ҰҚК ОҚО басқармасындағы кейбір қызметкерлердің тізімі ғана. Сот отырыстары жабық режимде өткендіктен және айыпталушылармен кездесу мүмкіндігі берілмегендіктен бұл сот үдерісін заңсыз деп санаймын. Сот үкімі қазақша болғандықтан қазір орысша аудармасының жасалуын күтіп отырмын.
9. Қазақстандағы осындай тұтқындаулардың, заңға жасалатын өзгерістердің, қысым көрсетудің артындағы күш Шаңхай Ынтымақтастық ұйымының террорға қарсы күрес орталығы. Барлық тапсырмалар сол жерден шығуда. Бұл тек Қазақстан көлемінде ғана емес ТМД көлемінде жасалып жатқан шара. Тәжікстанда, Қырғызстанда да өзгерістер жасалды. Ал Ресейдің заңы болса бұлардан гөрі жұмсағырақ.
10. Мен өзім ешбір дінге сенбеймін, ешбір конфессияда жоқпын.
11. Діни бірлестіктер мен ұйымдардың қаржылай түсімдерін мемлекет тарапынан бақылауға аламыз деген ойлары – «просто – маразм!». Діни ұйымға келіп түскен қаржыны санау дін мемлекеттен бөлінген деген қағидаға қайшы.
12. Қазіргі заң жобасында медициналық термин ретінде ғана қолданылатын «гипноздың» құқықтық терминге айналдырылуы күлкілі жағдай.
13. Секта деген сөзден сескенбеу керек. Секта – «ответвление» дегенді білдіреді. Бұл құдды бір ағаштың бұтақтарының тармақталуы сияқты. Мәселен, христиандық алғашқыда секта ретінде иудаизмнен шыққан.
14. Сақалды мұсылман жігіттердің сақалдарын жақтыртпаймын, ал бастарына орамал тағып жүрген мұсылман қыздар болса – «просто дурочки!».
15. Белгілі дінтанушы ғалым, ф.ғ.д., Артур Артемьев досым айтқандай, біз атеистер имандыларды «ненормальные люди» деп санаймыз.
16. Бас прокурордың бір орынбасары өзін «дінтанушы» етіп жариялаған. Ол Қазақстанда оккультизммен шұғылданатын діни ағымдар бар деп негізсіз мәлімет таратуда. Сіз ол кісіден сондай ұйымдардың тізімін сұрап көріңізші, сізге ешбір тізім бере алмайды.
17. Жапонияда «Аум синрике» буддалық ағымына тыйым салынған емес, бізде неге тыйым салынуы керек екен?
18. Иегова куәгерлеріне секта деп айтуға болмайды. Олар өздерін «Иеговист» деп шақырғандарға ренжиді. Оларды «Иегова куәгерлері» деп шақыру керек. Әлемде 4 миллионнан астам мүшесі бар бұл ағымды қалай секта дейсіз?
19. Қазақстандағы құқық қорғау органдары оқтын оқтын Баптистерді қудалайды. Олардың үйіне барып тексереді, тіркеуге тұрып тұрмағанын сұрақтайды. Тіркеуге тұрмағандарға әкімшілік жаза қолданады. Бұның барлығы да адам құқықтарын бұзушылық.
20. Ал, ҚМДБ мен Орыс Православие Шіркеуі Қазақстанда өздерін «қожайын» сияқты сезінеді. Олар басқа ағымдармен демократиялық негізде күресе алмаған соң ҰҚК-не жүгіреді, билікке жүгіріп көмек сұрайды. Олар өз нандарынан айырылып қалғысы келмейді.
21. Қазіргі Бас Муфти бұрынғы коммунист, дипломат. Оның дінге ешбір қатысы жоқ. Оны билік әкеп қойған. Оның сол орында отыратын еш қақысы жоқ.
22. Қазақстандағы Орыс Православие шіркеуі шетелдік ұйым. Оның Қазақстанға қатысы жоқ. Басшылары шетелден тағайындалады.
23. «Дәстүрлі дін» деген түсінік атымен жоқ. Бұл сырттан келген діндерді қысымға алу үшін ойдан шығарылған сөз.

Нинель Фокина әжейдің бар күш жігерін сарқа жұмсап айтқан сөздерін мүмкіндігінше қысқаша және жұмсартып жеткізуге тырыстым. Залда отырғандардың кейбірі Фокинаның екпіні күшейген үстіне күшейген улы да уытты сөздерін естіп, мәз болғаны мені таң қалдырды. Құдды бір басқа елде яки шетелдіктердің ортасында тұрғандай сезіндім.
Әрине, «адам құқықтары» деген құлаққа әдемі естілетін, мейірім шапағатыңды қозғайтын қасиетті сөздер. Дегенмен, бүгінге дейінгі тәжірибе дәлелдегеніндей, осы «адам құқықтарының» ішінде біздің қазекеңе, мұсылман атаулыға көп енші бұйырмаса керек. Алдыңда көзін бақырайтып тұрып, атағы жер жаратын «құқық қорғаушы» сөйлеп жатса не дейсің, не айтасың?! Оның сөздеріне құлақ салсаң Қазақстан құдды бір гестапо мемлекетіне айналған сияқты. Ешбір адам құқығы жоқ, билік өз азаматтарын қудалап, қамағанын қамап, ұстағанын ұстап, мемлекеттік террор жасап жатқандай.
Осының бәрін көре тұрып, ести тұрып, куә бола отырып, дәтім шыдамады. Ғылыми шындықтың бұрмалануы мені, тіпті, ашуландырды. Фокина ханымның құдды бір шетелден келген инспектор сияқты көсіле сөйлеуіне, көсіле сөйлегенде шымшып шымшып, адамның жанына азап беруіне не жорық?! Жиналыстың аяғында баяндамашының сөздері жөнінде пікір білдіргім келетінін айтып, сөз алдым. Фокинаның жоғарыдағы сөздерін жазып алғандықтан, хронологиялық кезегімен барлығына жауап бердім.
Ең алдымен Фокина ханымға барлық шындықты бұрмалағанын, арандатушылық пиғылмен бір жақты пікір туғызғанын, Қазақстан қоғамының емес, басқа жақтың мүддесін жақтағанын жұрт алдында ашық білдірдім. Сондай-ақ, мыналарды жеткіздім:
1. Халықаралық ұйымның уәкілі ретінде сіздің Мәдениет жане ақпарат министріміз Е. Ертісбаевты орнынан алып тастау керек деген мәлімдемеңізді еліміздің ішкі істеріне қол сұғушы саяси мәлімдеме деп бағалаймын. Бір қызығы сіз бүгінгі әңгімеңізде тек дабыры мол саяси мәлімдемелер ғана жасадыңыз. Айтқан сөздеріңіздің дінге, сенім бостандығына, адам құқықтарын қорғауға қатысын таба алмай қиналып отырмын. Есесіне барлық сөздеріңіз саналы түрде саяси бағыт-бағдарға арналған.
2. Қазақстан билігі «истерия» жасап жатыр деген сөзіңізге мүлде келіспеймін. Сіз басқа елдің адамы сияқты сөйлеп тұрсыз. Баспасөздің 90 пайызы дін мәселесімен шұғылданып жатыр деген сөзіңіз де негізсіз. Қайда сол 90 пайыз, көрсетіңізші?!
3. Діни ағымдардың Қазақстан жерінде лаңкестік әрекет жасамаған болуы олардың ешқашан да сондай әрекетке бармайтынына дәлел бола алмайды. Бүгін жасамаса, ертең жасауы әбден мүмкін. Қазір Қазақстанда өте күрделі діни ахуал қалыптасқан. Сіз мұны неге көрмейсіз, әлде көргіңіз келмей ме? Өзіңіз де келісетін шығарсыз, қазақ халқы кешегі Кеңес билігі тұсында да, оның алдындағы Ресей патшалығы тұсында да, дінге бөлініп көрген емес. Ал бүгін басқаны айтпағанның өзінде қазақтардың өздері қаншама діндерге, секталарға бөлініп кетті. Сізді қазақ халқының, жалпы Қазақстанның тағдыры алаңдата ма?
4. Сіздің жасатқан әлеуметтік сауалнамаларыңызға сенбеймін. Бұлар белгілі бір мақсатпен жасалған, тапсырыспен жасалған шаралар. Оларды кім жасады? Қай қалаларда жасалды? Қоғамның қандай бөліктері қатыстырылды? Қай жылдары жасалды? Социология ғылымында бұларға «социографиялық әдіс» дейміз. Социографиялық әдіс нәтижесінде жинақталған деректер ғылыми тұжырым жасауға негіз бола алмайды. Олар тіпті бір қаланың ішінде түрлі түрлі нәтиже беруі мүмкін. Сауалнаманы жүргізушілер жауап берушінің аузына сөз салуы да, оған ықпал етуі де, өте оңай нәрселер. Сондықтан, сіз мұндай деректерді бізге дәлел ретінде ұсынбай-ақ қойыңыз. Ал, сіздің 5 пайыздан 35 пайызға шықты дегеніңіздің өзі халықтың діншілдігінің 7 есе өскенін көрсетпей ме?! Бұдан артық не керек сізге. Ал, халқымыздың тек 8 пайызын ғана шынайы діндар етіп көрсетуіңіз таза иудео-христиандық сананың жемісі. Ислам дінінде адамның мұсылмандығы оның канондарды білуіне яки ритуалдарды орындауына байланысты анықталмайды. Исламға кірудің бір ғана шарты бар – Аллаһтың барлығына және бірлігіне иман ету, иманның шарттарына сену. Осы шартты орындағандар мұсылман болып саналады. Адамдарды шіркеуге барып, бармауына байланысты жіктеу біздің дінімізде жоқ нәрсе.
5. Қазақстандағы ғибадатханалардың санын да дұрыс бермей отырсыз. Еліміздегі тек мешіттердің саны 2200 шамасында. Басқа діндердің ғибадатханаларын қосқанда 4000-нан астам культтық ғимараттардың бар екені анықталады. Ал, он бес-ақ миллион халқы бар Голландияда 40 мың шіркеу бар дегеніңізге күмәнім бар. Бұл әр 400 адамға шаққанда бір шіркеу деген сөз және мүмкін емес. Бірақ, өзіңіз айтқандай бұл елдегі шіркеулер адам келмегендіктен шынымен де не жабылуда не сатылуда. Онда сіз жанашырлық танытып отырған Иегова куәгерлері мен баптистер, басқа да секталар неліктен осы елге барып, діндерін таратпайды?!
6. Экстремизмнің не екені айтылмаған дегеніңіз де орынсыз кеміту. Қай елдің заңында көрсетілген? Сіз күні бүгінге дейін «террор» сөзіне халықаралық қауымдастық бір ауыздан келіскен анықтама бере алмай жатқанын білмейсіз бе? Ешбір халықаралық құжатта «террор» терминінің толыққанды анықтамасы жоқ, мемлекеттер тоқтамға келген түсінігі жоқ. Біреудің терроршы дегенін біреу азаттық күрескері деп бағалап жатқан жағдай бар. Бұл сыңаржақ ұстанымды тастап, мемлекеттер осы терминдерге нақты анықтама беруі шарт. Онсыз терроризм және экстремизммен күрес толық жүзеге аспайды. Бұл бір ғана Қазақстанның құзырындағы шаруа емес.
7. Желтоқсан уақиғалары кезінде бірде бір қазақ өлген жоқ деген сөзіңізге не жорық? Сонда, Мәскеуден жіберілген арнайы бөлімнің қызметкерлері алаңда жиналған қыздарымыз бен жігіттерімізге гүл шоғын беріп, құшақ жайып қарсы алғаны ма? Сіздің мына өрескел сөздеріңіз қазақ халқының тағдыры мен тарихына берген бағаңызды көрсеткендей. Желтоқсан шәһидтерінің аруағымен алыспаңыз!
8. Мен ҰҚК-нің адвокаты емеспін. Бірақ, сіздің мына әңгімеңізде де бір гәп бар сияқты. Қай мемлекет терроршылардың, экстремистердің сот үдерістерін тікелей эфирден беруші еді? АҚШ па? Олардың Гуантанамодағы қамақта 6 жыл бойы ешбір заңсыз ұстап келе жатқан тұтқындарының құқықтарын неге қорғамайсыз? Гуантанамода ұсталған жүздеген мұсылмандарға ресми айып әлі тағылған жоқ, ешбір сот отырысы болмаған, тұтқындар ең қарапайым құқықтарынан да мақұрым, туыстарымен де байланыстары жоқ, тіпті АҚШ билігі олардың нақты тізімін де бермей отыр. Сондай құқық қорғағыш болсаңыз, неге солардың құқықтарын қорғамайсыз? Неге сонда қамақта болған Қазақстан азаматтарының құқықтарын қорғау үшін ешнәрсе де жасамадыңыз? Неге Иракта еш жазықсыз қырғынға ұшырап жатқан мұсылмандардың, сәби балалардың құқықтарын қорғамайсыздар? Неге Палестинадағы бейкүнә жандардың құқықтарын қорғамайсыздар? Неге Ресейдегі скинхедтар өлтірген жазықсыз қыздарымыздың құқықтарын қорғамайсыздар? Ал, ұлттық тұтастығымызға көпе-көрінеу зиян келтіріп отырған миссионерлер мен мысықтілеу сектанттарды болса жаныңыз шыға жаздап қорғаштайсыз. Мұны қалай түсінуге болады?
9. Мына мәлімдемеңізді де біздің билігімізді кемсіту, мұқату деп түсінемін, еліміздің тәуелсіздігін жете бағаламағандық деп түсінемін. Сіздің бағанадан бері Иегова куәгерлері мен баптистерді, кришнаиттер мен хизбутшыларды қорғаштап, жан айқайыңызды сала отырып қорғауыңызға қарап, керісінше мемлекеттік билігіміз бен еліміздегі негізгі дәстүрлі діндерді алалап пікір білдіруіңізге қарап, жағамды ұстап отырмын. Сіздің шетелдік достарыңыз сізбен қалай байланыста болса, Қазақстанның да өзі мүшесі болған халықаралық ұйымдардың ортақ шараларына атсалысуының несі айып, несі дұрыс емес?
10. Сіз ешбір дінге сенбеймін дейсіз, онда дін туралы қалай пікір білдіресіз? Ешбір дінге сенбейтін адам ретінде неліктен діни мәселелермен шұғылданасыз? Менің ойымша сіздің дін туралы, оның ішінде біздің дініміз туралы үзілді-кесілді пікір білдіруге моральдық құқығыңыз жоқ. Сіздің дінге сенбейтін адам болғаныңыз рас болса, онда сіз барлық діндерге бірдей қашықтықта болуыңыз керек қой! Ал, сіз неге Қазақстан халқының 70 пайызын құрайтын мұсылмандар мен 27 пайызын құрайтын православтардың сөзін емес, 1 пайызға жетер жетпес секталар мен миссионерлердің ғана сөзін сөйлеп, жыртысын жыртасыз?
11. Мемлекеттің діни ұйымдардың қаржылай түсімдерін бақылауды күшейтуіне неге қарсысыз? Мұны неге «маразм» деп мазақтайсыз? Әлемнің барлық өркениетті елдерінде мемлекет қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерді мұқият тексереді емес пе? Бұл кімнің қытығына тиіп кетті, түсінбедім. Егер бұл ұйымдар таза ұйымдар болса, мақсаттары таза болса, онда олар неден сескенбек? Қазіргі терроризм шарықтаған шақта мемлекеттің діни ұйымдардың қаржыландырылуын тексеруіне осы елдің азаматы ретінде қуанбайсыз ба? Менің Түркиядан білетінім, егер сіз кез келген бір мешітке қаржылай көмек берсеңіз, сол мешіттің қызметкерлері сізге міндетті түрде квитанция береді. Сөйтіп, сіз берген ақшаңыздың тікелей мақсатыңызға сай кеткенін анық білесіз де көңіліңіз тыныш болады. Мұның несі жаман?
12. Депутаттар ұсынған заң жобасында «гипноз» сөзінің пайдаланылуы өте орынды һәм шынайы қажеттіліктен туындаған жағдай. Егер кейбір діни ағымдардың мүшелері біздің азаматтарымызды өз қатарларына қосу үшін гипнозды пайдаланып жатса, неге осы мәселе заңға кірмеуі керек?! Біздің заңнамаларымызда көптеген медициналық терминдер пайдаланылады. Мәселен, көпшілікке белгілі «интоксикация» сөзін айтсақ та жеткілікті. Медициналық терминдер заңнамаларда қолданылмайды деген қағиданы қайдан шығарып отырсыз?
13. Секта – «ответвление» деген сөзіңіз дінтану ғылымы тұрғысынан алғанда жаңылыс анықтама, дезинформация. Себебі, «ответвление» деп ағаштан берген мысалыңыз бұған келмейді. Біріншіден, бұтақсыз ағаш болмайды, екіншіден ағаштың бұтақтары сол ағаштың ажырамас бөлігі болып қала береді. Ал секта ше? Секта белгілі бір діни сенімнен бөлініп шығуды білдіреді. Алдымен секта болып, соңыра мүлдем басқа дінге айналғандар бар. Мұны өзіңіз де мойындап отырсыз.
14. Сіздің басына орамал таққан қыздарымызды «дурочки» деп, балағаттауыңыз шынайы бет-пердеңізді ашып көрсетіп отыр. Адам құқықтарын қорғайтын халықаралық ұйымның уәкілі ретінде қалайша үстіп сөйлейсіз?! Ешбір дінге сенбейтін адаммын дей отырып, дінге сенетін адамдарды қалай балағаттайсыз? Сіздің бұл жасағаныңыз адам құқықтарын таптау емегенде немене? Сонда мына кездесуге келіп отырған басында орамалы бар мына екі қызымыздың «дурочка» болғаны ма? Секталарға шаң жолатпай отырған сіздің еліміздің 70 пайызын құрайтын мұсылмандар турасында осы дөрекі сөзді қолдануыңыз, кешірім сұрауыңызды қажет етеді.
15. Атеист болсаңыз, бола беріңіз. Бірақ, имандыларға «ненормальные люди» деп айтуға сіздің тағы да қақыңыз жоқ. Профессор А.И. Артемьевтің бұл пікіріне қосылмаймын. Ол кісі де сіз сияқты сырттан келген күмәнді ағымдарды жан сала уағыздайды. Мәселен, А.И. Артемьев, неге екені белгісіз, Иегова куәгерлері және Ахмадияшылар жөнінде қомақты кітаптар жазып, сала құлаш мақалалар жазып жүрген кісі. Неге дәл маргиналды топтар туралы? Неге халқымыздың тарихында болмаған діндер туралы? Егер сізге дін керек болса, неге 70 пайыз мұсылманның діні Ислам туралы немесе 27 пайыз Православтың діні туралы кітап жазбасқа?
16. Сіз біздегі биліктің барлығын жамандап болдыңыз. Бағанадан бері министрден бастап, жаңадан ашылған Діни істер комитетін, ҰҚК-ін сынадыңыз, енді Прокуратураға көштіңіз. Сонда біздегі билік органдары еш нәрсе жасамастан қарап отыруы керек болғаны ма? Олардың барлық іс-әрекетін теріске шығарып отырсыз. Есесіне сырттан келген ағымдарға шаң жолатпай жатырсыз. Сіз жаңа ғана исламның ішінде 400 ағым бар екенін, бірақ Қазақстан билігінің суннит исламды ұстанатын ҚМДБ-ын ғана қолдайтынын айтып, жазғырдыңыз. Елге Бас прокурордың орынбасарынан тізім сұраңдар деп үгіттейсіз. Олай болса сіз де маған жаңа өзіңіз айтқан исламның ішіндегі 400 ағымның тізімін беріңіз! Егер бар болса...
17. Токиодағы метро станциясында улы газы бар бомба жарып, мыңдаған адамның жарақат алуына, ондаған адамның көз жұмуына себеп болған «Аум синрике» таза жолдағы ұйым болса, онда неге Жапония соттары оның басшысы мен мүшелерін соттап, көп жылға түрмеге қамады?!
18. Сіздің мақсатыңыз Иегова куәгерлерін секта ретінде емес, конфессия, тіпті дін ретінде мойындату. Бір діни ағымның секта емес екенін дәлелдеу үшін сол ағым мүшелерінің санын дәлел ретінде келтірілуін бірінші рет көріп отырмын. Мына менің қолымда АҚШ-тағы діни сенім бостандығына қойылған шектеулер жөніндегі 90 беттен тұратын қорытынды есеп бар. Осы құжаттың өзі АҚШ заңдарында көрсетілген жағдайларда діни сенім бостандығына шектеулер қою мүмкіндігі бар екенін дәлелдейді. Еуропа Одағына мүше мемлекеттер 4 қараша 1950 ж. бекіткен «Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының» 9-бабының, 2-тармағында былай делінген: «Діни сенім бостандығына кез келген демократиялық мемлекеттің заңдары тарапынан қоғамдық қауіпсіздікті сақтау, қоғамдық тәртіпті сақтау, денсаулық пен моральды сақтау және өзгелердің құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатымен шектеулер қойылуы мүмкін». Бұл екі одақ та өзіңіз үлгі тұтатын Батыс жұртшылығын құрайды. Міне, олардың ең негізгі заңдары мен конвенциялары өздерін қорғау мақсатында кейбір тыйымдардың салынуына жол ашып отыр. Аталмыш елдерде, тіпті АҚШ-тың өзінде Иегова куәгерлеріне көптеген қолайсыз жағдайлар туғызған. Ал, сіз болсаңыз «Иегова куәгерлері иеговист дегенге ренжиді, оларды Иегова куәгерлері деп атау ләзім» деп шыр-пырыңыз шығуда.
19. Қазақстанда ешбір қудалаушылық жоқ. Егер басқа діндерді қудалаушылық болса, онда неге елімізде діни ағымдар көбейіп кетті? Өзіңіз жақтасып жүрген Иеговалар мен Баптистердің интернеттегі сайттарына кіріп көріңізші. Олар өз миссионерлеріне дін тарату үшін ең қолайлы елдердің бірі ретінде неліктен Қазақстанды көрсетіп, оларды Қазақстанға шақыруда?!
20. ҚМДБ мен ОПШ өздерін «қожайын» ретінде емес, кім есебінде сезінулері керек екен?! Әрине, олар осы елдің халқының 97 пайызын құрайтын діндердің орталық діни ұйымдары. Бұған неге шамырқанасыз өзі?!
21. Сізге ерік берілсе сіз өзіңіз жамандаған біздің биліктен де асып түсіп, радикалды қадамдар жасайды екенсіз. Жаңа министрді кетіру керек деп едіңіз, енді Бас Муфтиге жармастыңыз. Бағанадан бері біздің еліміз бен біздер үшін аса қымбат құндылықтарға тіл тигізіп келесіз. Мынауыңыз да солай деп санаймын. Бас Муфтидің бұрынғы қызметтерін тізбектегендегі мақсатыңыз не? Әлде, осы кісі муфти болғалы бері жасалып жатқан қызметтерге өршеленіп тұрсыз ба?
22. Орыс православие шіркеуін шетелдік діни ұйым дедіңіз. Бұл айтқаныңыз рас болса, онда Иегова куәгерлері қай елдікі? Олардың штаб-пәтерлері қайда екенін білесіз бе? Баптистер біздің ұлттық шіркеуіміз болғаны ма? Хизбұт-тахрирдің орталығы қайда? Ахмадияшылар мен кришнаиттер шетелдікі емес пе? Сіз неге шындықты бұрмалай бересіз? Орыс православие шіркеуі біздің елімізде екі ғасырдан астам уақыт мұсылмандармен бірге өмір сүріп келеді. Біздің олармен ешбір дауымыз жоқ.
23. Әрине, сізге және сіз сияқты ойлатындарға «дәстүрлі дін» деген ұғым жақпайды. Өйткені, заң арқылы дәстүрлі діндер анықталса, сырттан келген келімсек ағымдардың беті бірден ашылмақ, өзіңіз қолдап жүрген дәстүрлі емес ағымдардың салтанаты шайқалмақ. Дінтану ғылымында да құқықта да мұндай түсініктер бар. Тіпті, Еуропаның көптеген елдерінде «ресми діндер» деген түсінік бар. Бұл елдер мәселені ресми діндердің тізімін жариялау арқылы түбегейлі шешкен.
Иә, мен осылайша бірінен соң бірін жалғап, бар орысшамды сарқа пайдаланып, Фокина әжейдің сөздеріне жауап беріп отырғанда, залдағы атмосфера да қызып кетті. Бағанадан ұшқан шыбыны жоқ залда Фокинаны іштей қолдап жүрген біреулер шуылдасып, сөзімді тоқтатуымды сұрады. Нинель Фокина ханым кейбір қателіктерін мойындай келе менің уәждерімнің бірде біріне де нақты жауап бере алмады. Нұрлан Ерімбетов кездесудің аяғы дау-дамай болып кетер ме екен деп абыржып, қайта қайта мені сабырлыққа шақырып тұра берді.
Сөйтіп, Фокина әжеймен де таныстым. Қарап тұрсам егде тартқан Фокина ханымның тындырып жүрген шаруасы аз емес сияқты. Ол сөзіңін аяғында ҚР Президенті жанындағы адам құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияның мүшесі екенін жариялап, тегін адам емес екенін көрсеткендей болды...
Фокина әжейдің сиқы осы. Ал, біздің кейбір қазақ әжелеріміз болса жоғарыда Фокина айтқан Иегова мен баптистердің жиналыстарына немерелерін апарумен әлек...


[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Байбаламның астарында не жатыр? «Президент және халық» газеті, №17(139), 25.04.2008 ж., 6-бет және Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Қарын, май және құмалақтың хикаясы, «Қазақстан-Заман» газеті, №17(684), 24.04.2008 ж., 1 және 7-беттер.