Вопрос дня[1]
По заявлению Ватикана, в аду ужесточается наказание для прелюбодеев. Кто из грешников еще заслуживает такой меры?
Муртаза БУЛУТАЙ, религиовед, культуролог:
– Содержание слова «грех» в каждой религии определяется по-разному. В 4-й главе, 48-м стихе, Корана указано, что Всевышний не прощает предание сотоварищей к нему, то есть многобожие. А остальные грехи Всевышний может простить по своему усмотрению. В 39-й главе, 53-м стихе, Корана говорится: «Не теряйте надежду на милосердие Всевышнего, он прощает все грехи». Это не означает, что нужно совершать грехи, надеясь на прощение. Ведь есть власть мирская, которая признается Кораном. Все люди должны соблюдать законы и правила, установленные в мирской жизни государством. В исламе нет облика карателя, который сверху наблюдает за человечеством и за любую ошибку готов тотчас наказать. Есть облик простителя. Заслуживать наказания в мирской жизни может любой грех, но не наша прерогатива – определять, за что карать людей на том свете.
[1] «Литер», 21.02.2009 г., стр. 1
суббота, 21 февраля 2009 г.
МҰСЫЛМАНДАРҒА ЕҢБЕК ПЕН БІЛІМ КЕРЕК
Дінтанушы ғалым Мұртаза Бұлұтаймен сұхбат:
МҰСЫЛМАНДАРҒА ЕҢБЕК ПЕН БІЛІМ КЕРЕК
Н. Өнерханұлы: Мұртаза аға, бүгінгі біздің сұхбатымыздың тақарыбы «Дін және жастар». Бірақ, тақырыбымызға көшпес бұрын өзіңіздің студенттік өміріңіз жайында қысқаша айтып берсеңіз.
М. Бұлұтай: Студенттік жылдарым өмірімдегі ізденіс пен еңбекке толы жылдарым болды. Өзім кедей жанұядан шыққанымнан материалдық, қаржылық жағынан көп тапшылық көрдім. Сондықтан сабақ оқып жүріп үнемі жұмыс істедім. Жұмыс істегенде кейде бірнеше жерде істеуге тура келді. Стамбулда университетте оқып жүргенде екі жерде жұмыс істедім, бір жағынан туристерге арналған ағылшын тіліндегі журналдың редакторы, екіншіден «Капалычаршы» базарында тері киім сататын дүкенде сатушы болдым. Үйден университетке және жұмысқа барып қайту үшін күніге 5 сағаттай уақытым жолда кететін. Анкарада оқып жүргенімде де солай болған. Бес-алты сағаттан артық ұйықтауға мүмкіндік жоқ. Сол кезде «әбден ұйықтайтын күн болар ма екен» деп армандаушы едім. Сөйтіп жүрсем де әлеуметтік-қоғамдық шаралардан тыс қалмадым. Мәселен, 1985-1990 жылдары Түркияның оншақты қаласында қазақ халқының мәдениет көрмелерін ұйымдастырдым, ұлттық ән-би үйірмесін ұйымдастырдым. Құдайға шүкір, қазір де сол еңбек қарқынымен келе жатырмын. Бір қызығы Стамбулда оқығанда бір де бір стипендия ала алмадым. Кейін Германиядағы Кёльн университетіне түстім. Мұнда мұсылман ұйымының жатақханасындағы бір бөлмеде 6-7 адам тұрдық. Бір жақсысы, мұнда күніге үш уақыт тегін тамақ және шәкіртақы беріп тұрды. Менің білім жолым Анкара, Стамбул, Кёльн және Алматыда жалғасты.
Н. Өнерханұлы: Қандай мамандық бойынша бітірдіңіз?
М. Бұлұтай: Анкарадағы техникумды электроника мамандығы бойынша тәмамдадым. Жоғары оқу орындарында филология және құқықтану бойынша білім алдым, философиядан кандидаттық қорғадым. Бастауыш мектептен бастап, аспирантура, докторантурасы бар жиыны 28 жыл уақытым оқуға кетіпті. Осы уақыт көлемінде еңбектен қол үзген кезім болған емес.
Н. Өнерханұлы: Енді негізгі тақырыбымызға қарай ойыссақ. Қазіргі таңда үлкендерге қарағанда жастар жағы дінге көбірек бет бұрып жатыр ғой, Мұның себебі неде?
М. Бұлұтай: Үлкендердің тәрбие алған ортасы мен қазіргі жастардың ортасы өзгеше. Үлкендер Кеңес империясы тұсында атеист тәрбиесімен өсті, қазіргі жастар дінге еркіндік берілген қоғамда. Сондықтан екі буынның арасында айырмашылық болуы түсінікті.
Н. Өнерханұлы: Дүниетанымы да басқа дейсіз ғой.
М. Бұлұтай: Иә. Қазіргі жастар дінге жол ашылған шақта дүниеге келді. Жол ашылғаны былай тұрсын дін қоғамды баурап алды ғой байқасаңыз. Мемлекеттің дінге деген көзқарасы да өзгеше. Кеңес дәуірінде дінге қарсы болса, қазір мемлекет дінмен қоян-қолтық қатынаста. Телеарналарда, радиода, БАҚ-да, көшеде дін өзекті мәселеге айналды. Діни мерекелерге демалыс берілді. Жалпы айтқанда, мемлекетте дінге бет бұрушылық бар. Діни оқу орындарында кәсіби білім алған жастар пайда болды. Осының барлығы қоғам өмірінде діннің ықпалының күшейгенін көрсетеді. Қазіргі жастарымыз көздерін ашқаннан дінді көрді, діни ықпалға ұшырады. Бірақ, бұл жерде үлкендер дінге қарсы деген мәселе болмауы тиіс. Олардың ойлау жүйесі, дүниетанымы басқа жағдайда қалыптасты. Жастар өзгерісті тезірек қабылдайды. Сондықтан жастарды нысана еткен діни топтар бар. Бұлардың мақсаты – жастарды мойынсұнғызып, кейін солар арқылы жоспарларын орындау....
Н. Өнерханұлы: Кейбір ағаларымыздың аузынан «мектептерде және ЖОО-да дін сабағын арнайы пән ретінде оқытса» дегенді естіп жүрміз. Осы пікірге сіздің көзқарасыңыз қалай?
М. Бұлұтай: Бұл құптауға да қолдауға да тұратын ұсыныс, бірақ сақ болатын жағы да бар. Осы мәселені бұрыннан айтып келе жатырмын. Мемлекет азаматтардың тек тән саулығын ғана емес, ақыл-ой, рухани һәм ұждани саулығын да ойлауы керек. Ақыл-есі сау, оң сезімі бар, ақ пен қараны, жақсы мен жаманды, ізгі мен жауызды ажырата білетін, еркін ойлай алатын азаматтары бар мемлекет мықты да дамыған елге айналады.
Дін өмірде бар, қоғамда бар. Өзіміздің адамдарға, әсіресе жастарға дінтану сабағы арқылы ненің не екенін, кімнің кім екенін айтып бермесек, олар басқа ағымдардың жетегінде кетеді, кетті де. Осы сабақты ұсынудағы менің мақсатым – белгілі бір ағымды, діни топты насихаттау, жастардың санасына құю үшін пайдалану емес, қайта жастардың көзін ашу, жалпы дін туралы кең түсінік беру. Егер діннің не екенін, оның қоғамдағы рөлін ұғындырсақ, Қазақстанның бекуіндегі, дамуындағы жағдайларды ескере отырып, сапалы мазмұнмен оқулықтар шығарсақ, азаматтарымызға салыстыру мүмкіндігін берсек, онда бүгінгі миссионерлер армиясына, азаматтардың санасын улап жатқан зиянды іс-әрекеттерге біршама тосқауыл қояр едік. Жастарымыз анау-мынаның құлы болмас еді, талан-таражға салынбас еді, шіркін! Кім-көрінгенге құлай қоймайтын, көзі ашық, саналы, терең ойлы азаматтар қалыптастыру – бүгінгі күннің ең өзекті мәселесі.
Н. Өнерханұлы: Аллаһтың хақ жолын ислам дінінің басқа ағымдарынан қалай ажыратуға болады? Ең басты белгілері қандай?
М. Бұлұтай: Ислам діні белгілі бір адамның яки топтың меншігі емес. Ислам (берілу, тапсырылу, тәсілім болу) Жаратушының діні (жүйесі) және оның негіздері Құранда жан-жақты көрсетілген. Менің ұғымымдағы ислам діні бір-ақ Жаратушыға тәсілім болуды, тапсырылуды, берілуді, оның жолына мойынсұнуды талап етеді. Ал, көпшілік қанаушы ағымдар сізді Жаратушының жолына салмайды, Аллаһқа берілуіңізге, мойынсұнуыңызға талап шарттар қоя бастайды, араға делдалдар салады. Белгілі бір шарттар орындалғанда ғана жарылқаймыз дейді, әйтпесе неше түрі азаппен қорқытады. Олардың мақсаты өздерінің көсемдеріне, тірі не өлі пұттарға мойынсұнғызу, дінді өздерінің монополиясында ұстау, адамдарды Жасағанға жеткіздірмеу, арада бөгеп, өздерінің өктемдіктеріне бас идіру. Ислам Аллаһқа берілуді, Оның заңдарына сай өмір сүруді үгіттейді. Аллаһтың заңдары – космосты билеуші заңдар, мәселен, физиканың заңдары, химияның заңдары, астрономия, медицина т.б. сияқты барлық ғылымның, жаратылыстың қағидалары.
Көпшілік қанаушы діни ағымдар – адамды қуыршаққа айналдырып, билеп-төстеудің амалы. Мұнда адам – дінді қанаушы топтың құлы, ал дін билік пен байлықтың көзі. Діни қанау жүйесінің үш «аты» бар: жамағат, қаражат, саясат;
Жамағат – діни қанау жүйесіне кіргізілген пенделер. Олар еркін ойлау және талдау қабілетінен ажыратылған.
Қаражат – дінді қанаушы жүйелер ауқымды қаржы көздеріне иелік етеді, бұл бизнестің бірге мың беретін табысты түрі. Осындай қанаушы ағымдарға, секталарға кірген адамдардың табыстарының бір бөлігін (мәселен, 10-20 пайызын) иелеріне тапсырып тұратыны жасырын емес. Көбісінде жағдай осылай. Олар пенделерін алдымен желіге көгендеп байлап алады да сонсоң «сауады».
Саясат – қанаушы да іріткіш ағымдар неғұрлым көп пендеге иелік етіп, билікке ұмтылады. Жамағаттың ішінен өздеріне ең адал берілгендерді мемлекеттің барлық құрылымдарына орналастырады.
Ал, Құрандағы дін болса адам баласын құлдықтың барлық түрінен азат етеді, пендеге емес тек Жаратушыға бағынышты етеді.
Н. Өнерханұлы: Бұл күндері ислам діні дегенде халықтың көз алдына террористер келетін болды. Осы жайында не айтасыз?
М. Бұлұтай: Пендеге пенде болған, азат ойлаудан ада болған адам басқаға не істемейді?! Бұл соның көрінісі. Әлемде лаңкестік әрекеттерге мұсылмандардың қатыстырылуы, кейбір мұсылман жастардың кішкентайынан зиянды топтардың ішіне кіріп кетуі өте өкінішті. Бұл дінді дұрыстап білмегендіктің, жете түсінбегендіктің кесірі. Лаңкестер кімді пайдадаланады? Олар көбінесе надан, иілгіш, сатылғыш адамдарды таңдайды. Дүние жүзінде 2 млрд.-қа жуық мұсылман бар. Ал олардың әлемдегі ықпал күші қандай?! Осы туралы ойлану керек. Мен экономика және басқа салалар тұрғысынан 50-ге жуық өлшем бойынша (туу мөлшері, орташа жасы, өлім мөлшері, жұмыссыздық, патент мөлшері, жалпы ішкі өнім, орташа табыс, сауаттылық, спорттағы медальдер т.б.) 57 мұсылман елін басқа мемлекеттермен салыстырып көрдім. Нәтиже өте нашар. Мұсылман әлемі дамыған елдерден 300 жылдай артта! Сауатсыздық бойынша бірінші орында тұрмыз. Орташа есеппен мұсылмандардың 50-60 пайызы сауатсыз. Мысалы, Сауд Арабиясы әлемнің ең бай мемлекеттерінің бірі болғанымен, ондағы әйелдердің 35 пайызы бейсауат. Мұсылман елдерінің әлем мойындаған бірде-бір бренді де жоқ. Баста білім жоқ болса, ұран салып, құр айқайлағанның еш пайдасы жоқ.
Н. Өнерханұлы: Отбасыларының, оқу орындарының қысым-наразылықтарына қарамастан кейбір қазақ қыздары бастарына орамал тағып, хиджаб киіп жатыр. Бұған қалай қарайсыз?
М. Бұлұтай: Адамдардың діни сенім бостандықтарына құрметпен қарауымыз керек. Басқа орамал тағып тақпау әрбір қыздың өз таңдауы, өз еркі. Сондықтан оған «неге басыңды жаптың, басыңды аш» деп қинауға құқұғымыз жоқ. Мәселе бастың үстіне салынатын бір шаршы метр орамалда, адам жасаған материалда емес, сол бастың ішіндегі білімде, адамгершілік пен қабілетте дер едім. Кейбір жастар дін жолына қатты беріледі, өзінше көп тақуа болғысы, көбірек сауап алғысы келеді. Меніңше, еліктеушілікпен, көнгіштікпен жасағаннан гөрі шынайы біліммен, санамен жасаған артық сияқты. Орамал таққан қызды «басыңды аш» деп қинай алмайтынымыз сияқты, басы ашық қызға «басыңды жап» деп зорлық қыла алмаймыз. Орамал таққан қыздарды алалау мен басы ашық қыздарды кінәлау ұқсас қателіктер. Адамның дәрежесін имандылығы, ақыл-парасаты, істеген ізгі істері белгілейді. Мәселе әр адамның азаматтық ұстанымдарында, ғылым-білімнің дамуына, қоғамның гүлденуіне қосқан үлесінде. Кейбір өтімші нәрселерді басты орынға қойып, сол арқылы адамды бағалау жаңсақ дер едім. Бұл инквизицияға, діни қанаушылыққа тән қылық.
Н. Өнерханұлы: Имандылық дегеніміз не?
М. Бұлұтай: Адамдарың имандылық жөніндегі пікірі түрлі болуы мүмкін. Менің түсінігімше имандылық – адамның ішкі әлемімен татулығы, қоғам және табиғатпен үйлесімді болуы, Жаратушыға ғана мойынсұнуы. Мәселен, жатар алдында өз өзіңізге: «Айналамдағы адамдарға қиянатым, зорлық-зомбылығым болды ма? Қандай жақсы іс істедім?» -, деп сұрағаныңызда, ішкі дүниеңіз тыныш болса, адамдардың алдындағы арыңыз таза болса, міне, имандылықтың бір көрінісі осы. Әрбір адам тақуа болса, адамды болсын, табиғатты болсын сыйласа, мемлекеттің заңдарына құрметпен қараса, пайдалы істер жасаса, осының барлығы айналып келгенде имандылыққа саяды.
Н. Өнерханұлы: Сұхбатымыздың соңында студент жастарға беретін ақыл-кеңесіңіз қандай?
М. Бұлұтай: Жастарға айтарым, өмірде қандай қиындықтарға тап болсаңдар да, қоғамда қандай келеңсіздіктер орын алса да, мойымаңдар, көбірек оқыңдар, көбірек ізденіңдер! Әрдайым еңбек ету, даму жолында болыңдар. Жан жақты білімді, көзі ашық, қырағы болыңдар! Халыққа адал қызмет етіңдер!
Н. Өнерханұлы: Рахмет, аға! Сіздің айтқан әр сөзіңіз жастарымыздың жүрегіне терең ұялап, бастарына ой салары сөзсіз. Сізге оқырмандарымыздың атынан шығармашылық табыс тілеймін.
Сұхбаттасқан: Нұрболат Өнерханұлы
Діни ұйымдардың нысанасы кімдер?«Универ» студент жастар журналы, №3, наурыз, 2009 ж., 18-19 беттер.
МҰСЫЛМАНДАРҒА ЕҢБЕК ПЕН БІЛІМ КЕРЕК
Н. Өнерханұлы: Мұртаза аға, бүгінгі біздің сұхбатымыздың тақарыбы «Дін және жастар». Бірақ, тақырыбымызға көшпес бұрын өзіңіздің студенттік өміріңіз жайында қысқаша айтып берсеңіз.
М. Бұлұтай: Студенттік жылдарым өмірімдегі ізденіс пен еңбекке толы жылдарым болды. Өзім кедей жанұядан шыққанымнан материалдық, қаржылық жағынан көп тапшылық көрдім. Сондықтан сабақ оқып жүріп үнемі жұмыс істедім. Жұмыс істегенде кейде бірнеше жерде істеуге тура келді. Стамбулда университетте оқып жүргенде екі жерде жұмыс істедім, бір жағынан туристерге арналған ағылшын тіліндегі журналдың редакторы, екіншіден «Капалычаршы» базарында тері киім сататын дүкенде сатушы болдым. Үйден университетке және жұмысқа барып қайту үшін күніге 5 сағаттай уақытым жолда кететін. Анкарада оқып жүргенімде де солай болған. Бес-алты сағаттан артық ұйықтауға мүмкіндік жоқ. Сол кезде «әбден ұйықтайтын күн болар ма екен» деп армандаушы едім. Сөйтіп жүрсем де әлеуметтік-қоғамдық шаралардан тыс қалмадым. Мәселен, 1985-1990 жылдары Түркияның оншақты қаласында қазақ халқының мәдениет көрмелерін ұйымдастырдым, ұлттық ән-би үйірмесін ұйымдастырдым. Құдайға шүкір, қазір де сол еңбек қарқынымен келе жатырмын. Бір қызығы Стамбулда оқығанда бір де бір стипендия ала алмадым. Кейін Германиядағы Кёльн университетіне түстім. Мұнда мұсылман ұйымының жатақханасындағы бір бөлмеде 6-7 адам тұрдық. Бір жақсысы, мұнда күніге үш уақыт тегін тамақ және шәкіртақы беріп тұрды. Менің білім жолым Анкара, Стамбул, Кёльн және Алматыда жалғасты.
Н. Өнерханұлы: Қандай мамандық бойынша бітірдіңіз?
М. Бұлұтай: Анкарадағы техникумды электроника мамандығы бойынша тәмамдадым. Жоғары оқу орындарында филология және құқықтану бойынша білім алдым, философиядан кандидаттық қорғадым. Бастауыш мектептен бастап, аспирантура, докторантурасы бар жиыны 28 жыл уақытым оқуға кетіпті. Осы уақыт көлемінде еңбектен қол үзген кезім болған емес.
Н. Өнерханұлы: Енді негізгі тақырыбымызға қарай ойыссақ. Қазіргі таңда үлкендерге қарағанда жастар жағы дінге көбірек бет бұрып жатыр ғой, Мұның себебі неде?
М. Бұлұтай: Үлкендердің тәрбие алған ортасы мен қазіргі жастардың ортасы өзгеше. Үлкендер Кеңес империясы тұсында атеист тәрбиесімен өсті, қазіргі жастар дінге еркіндік берілген қоғамда. Сондықтан екі буынның арасында айырмашылық болуы түсінікті.
Н. Өнерханұлы: Дүниетанымы да басқа дейсіз ғой.
М. Бұлұтай: Иә. Қазіргі жастар дінге жол ашылған шақта дүниеге келді. Жол ашылғаны былай тұрсын дін қоғамды баурап алды ғой байқасаңыз. Мемлекеттің дінге деген көзқарасы да өзгеше. Кеңес дәуірінде дінге қарсы болса, қазір мемлекет дінмен қоян-қолтық қатынаста. Телеарналарда, радиода, БАҚ-да, көшеде дін өзекті мәселеге айналды. Діни мерекелерге демалыс берілді. Жалпы айтқанда, мемлекетте дінге бет бұрушылық бар. Діни оқу орындарында кәсіби білім алған жастар пайда болды. Осының барлығы қоғам өмірінде діннің ықпалының күшейгенін көрсетеді. Қазіргі жастарымыз көздерін ашқаннан дінді көрді, діни ықпалға ұшырады. Бірақ, бұл жерде үлкендер дінге қарсы деген мәселе болмауы тиіс. Олардың ойлау жүйесі, дүниетанымы басқа жағдайда қалыптасты. Жастар өзгерісті тезірек қабылдайды. Сондықтан жастарды нысана еткен діни топтар бар. Бұлардың мақсаты – жастарды мойынсұнғызып, кейін солар арқылы жоспарларын орындау....
Н. Өнерханұлы: Кейбір ағаларымыздың аузынан «мектептерде және ЖОО-да дін сабағын арнайы пән ретінде оқытса» дегенді естіп жүрміз. Осы пікірге сіздің көзқарасыңыз қалай?
М. Бұлұтай: Бұл құптауға да қолдауға да тұратын ұсыныс, бірақ сақ болатын жағы да бар. Осы мәселені бұрыннан айтып келе жатырмын. Мемлекет азаматтардың тек тән саулығын ғана емес, ақыл-ой, рухани һәм ұждани саулығын да ойлауы керек. Ақыл-есі сау, оң сезімі бар, ақ пен қараны, жақсы мен жаманды, ізгі мен жауызды ажырата білетін, еркін ойлай алатын азаматтары бар мемлекет мықты да дамыған елге айналады.
Дін өмірде бар, қоғамда бар. Өзіміздің адамдарға, әсіресе жастарға дінтану сабағы арқылы ненің не екенін, кімнің кім екенін айтып бермесек, олар басқа ағымдардың жетегінде кетеді, кетті де. Осы сабақты ұсынудағы менің мақсатым – белгілі бір ағымды, діни топты насихаттау, жастардың санасына құю үшін пайдалану емес, қайта жастардың көзін ашу, жалпы дін туралы кең түсінік беру. Егер діннің не екенін, оның қоғамдағы рөлін ұғындырсақ, Қазақстанның бекуіндегі, дамуындағы жағдайларды ескере отырып, сапалы мазмұнмен оқулықтар шығарсақ, азаматтарымызға салыстыру мүмкіндігін берсек, онда бүгінгі миссионерлер армиясына, азаматтардың санасын улап жатқан зиянды іс-әрекеттерге біршама тосқауыл қояр едік. Жастарымыз анау-мынаның құлы болмас еді, талан-таражға салынбас еді, шіркін! Кім-көрінгенге құлай қоймайтын, көзі ашық, саналы, терең ойлы азаматтар қалыптастыру – бүгінгі күннің ең өзекті мәселесі.
Н. Өнерханұлы: Аллаһтың хақ жолын ислам дінінің басқа ағымдарынан қалай ажыратуға болады? Ең басты белгілері қандай?
М. Бұлұтай: Ислам діні белгілі бір адамның яки топтың меншігі емес. Ислам (берілу, тапсырылу, тәсілім болу) Жаратушының діні (жүйесі) және оның негіздері Құранда жан-жақты көрсетілген. Менің ұғымымдағы ислам діні бір-ақ Жаратушыға тәсілім болуды, тапсырылуды, берілуді, оның жолына мойынсұнуды талап етеді. Ал, көпшілік қанаушы ағымдар сізді Жаратушының жолына салмайды, Аллаһқа берілуіңізге, мойынсұнуыңызға талап шарттар қоя бастайды, араға делдалдар салады. Белгілі бір шарттар орындалғанда ғана жарылқаймыз дейді, әйтпесе неше түрі азаппен қорқытады. Олардың мақсаты өздерінің көсемдеріне, тірі не өлі пұттарға мойынсұнғызу, дінді өздерінің монополиясында ұстау, адамдарды Жасағанға жеткіздірмеу, арада бөгеп, өздерінің өктемдіктеріне бас идіру. Ислам Аллаһқа берілуді, Оның заңдарына сай өмір сүруді үгіттейді. Аллаһтың заңдары – космосты билеуші заңдар, мәселен, физиканың заңдары, химияның заңдары, астрономия, медицина т.б. сияқты барлық ғылымның, жаратылыстың қағидалары.
Көпшілік қанаушы діни ағымдар – адамды қуыршаққа айналдырып, билеп-төстеудің амалы. Мұнда адам – дінді қанаушы топтың құлы, ал дін билік пен байлықтың көзі. Діни қанау жүйесінің үш «аты» бар: жамағат, қаражат, саясат;
Жамағат – діни қанау жүйесіне кіргізілген пенделер. Олар еркін ойлау және талдау қабілетінен ажыратылған.
Қаражат – дінді қанаушы жүйелер ауқымды қаржы көздеріне иелік етеді, бұл бизнестің бірге мың беретін табысты түрі. Осындай қанаушы ағымдарға, секталарға кірген адамдардың табыстарының бір бөлігін (мәселен, 10-20 пайызын) иелеріне тапсырып тұратыны жасырын емес. Көбісінде жағдай осылай. Олар пенделерін алдымен желіге көгендеп байлап алады да сонсоң «сауады».
Саясат – қанаушы да іріткіш ағымдар неғұрлым көп пендеге иелік етіп, билікке ұмтылады. Жамағаттың ішінен өздеріне ең адал берілгендерді мемлекеттің барлық құрылымдарына орналастырады.
Ал, Құрандағы дін болса адам баласын құлдықтың барлық түрінен азат етеді, пендеге емес тек Жаратушыға бағынышты етеді.
Н. Өнерханұлы: Бұл күндері ислам діні дегенде халықтың көз алдына террористер келетін болды. Осы жайында не айтасыз?
М. Бұлұтай: Пендеге пенде болған, азат ойлаудан ада болған адам басқаға не істемейді?! Бұл соның көрінісі. Әлемде лаңкестік әрекеттерге мұсылмандардың қатыстырылуы, кейбір мұсылман жастардың кішкентайынан зиянды топтардың ішіне кіріп кетуі өте өкінішті. Бұл дінді дұрыстап білмегендіктің, жете түсінбегендіктің кесірі. Лаңкестер кімді пайдадаланады? Олар көбінесе надан, иілгіш, сатылғыш адамдарды таңдайды. Дүние жүзінде 2 млрд.-қа жуық мұсылман бар. Ал олардың әлемдегі ықпал күші қандай?! Осы туралы ойлану керек. Мен экономика және басқа салалар тұрғысынан 50-ге жуық өлшем бойынша (туу мөлшері, орташа жасы, өлім мөлшері, жұмыссыздық, патент мөлшері, жалпы ішкі өнім, орташа табыс, сауаттылық, спорттағы медальдер т.б.) 57 мұсылман елін басқа мемлекеттермен салыстырып көрдім. Нәтиже өте нашар. Мұсылман әлемі дамыған елдерден 300 жылдай артта! Сауатсыздық бойынша бірінші орында тұрмыз. Орташа есеппен мұсылмандардың 50-60 пайызы сауатсыз. Мысалы, Сауд Арабиясы әлемнің ең бай мемлекеттерінің бірі болғанымен, ондағы әйелдердің 35 пайызы бейсауат. Мұсылман елдерінің әлем мойындаған бірде-бір бренді де жоқ. Баста білім жоқ болса, ұран салып, құр айқайлағанның еш пайдасы жоқ.
Н. Өнерханұлы: Отбасыларының, оқу орындарының қысым-наразылықтарына қарамастан кейбір қазақ қыздары бастарына орамал тағып, хиджаб киіп жатыр. Бұған қалай қарайсыз?
М. Бұлұтай: Адамдардың діни сенім бостандықтарына құрметпен қарауымыз керек. Басқа орамал тағып тақпау әрбір қыздың өз таңдауы, өз еркі. Сондықтан оған «неге басыңды жаптың, басыңды аш» деп қинауға құқұғымыз жоқ. Мәселе бастың үстіне салынатын бір шаршы метр орамалда, адам жасаған материалда емес, сол бастың ішіндегі білімде, адамгершілік пен қабілетте дер едім. Кейбір жастар дін жолына қатты беріледі, өзінше көп тақуа болғысы, көбірек сауап алғысы келеді. Меніңше, еліктеушілікпен, көнгіштікпен жасағаннан гөрі шынайы біліммен, санамен жасаған артық сияқты. Орамал таққан қызды «басыңды аш» деп қинай алмайтынымыз сияқты, басы ашық қызға «басыңды жап» деп зорлық қыла алмаймыз. Орамал таққан қыздарды алалау мен басы ашық қыздарды кінәлау ұқсас қателіктер. Адамның дәрежесін имандылығы, ақыл-парасаты, істеген ізгі істері белгілейді. Мәселе әр адамның азаматтық ұстанымдарында, ғылым-білімнің дамуына, қоғамның гүлденуіне қосқан үлесінде. Кейбір өтімші нәрселерді басты орынға қойып, сол арқылы адамды бағалау жаңсақ дер едім. Бұл инквизицияға, діни қанаушылыққа тән қылық.
Н. Өнерханұлы: Имандылық дегеніміз не?
М. Бұлұтай: Адамдарың имандылық жөніндегі пікірі түрлі болуы мүмкін. Менің түсінігімше имандылық – адамның ішкі әлемімен татулығы, қоғам және табиғатпен үйлесімді болуы, Жаратушыға ғана мойынсұнуы. Мәселен, жатар алдында өз өзіңізге: «Айналамдағы адамдарға қиянатым, зорлық-зомбылығым болды ма? Қандай жақсы іс істедім?» -, деп сұрағаныңызда, ішкі дүниеңіз тыныш болса, адамдардың алдындағы арыңыз таза болса, міне, имандылықтың бір көрінісі осы. Әрбір адам тақуа болса, адамды болсын, табиғатты болсын сыйласа, мемлекеттің заңдарына құрметпен қараса, пайдалы істер жасаса, осының барлығы айналып келгенде имандылыққа саяды.
Н. Өнерханұлы: Сұхбатымыздың соңында студент жастарға беретін ақыл-кеңесіңіз қандай?
М. Бұлұтай: Жастарға айтарым, өмірде қандай қиындықтарға тап болсаңдар да, қоғамда қандай келеңсіздіктер орын алса да, мойымаңдар, көбірек оқыңдар, көбірек ізденіңдер! Әрдайым еңбек ету, даму жолында болыңдар. Жан жақты білімді, көзі ашық, қырағы болыңдар! Халыққа адал қызмет етіңдер!
Н. Өнерханұлы: Рахмет, аға! Сіздің айтқан әр сөзіңіз жастарымыздың жүрегіне терең ұялап, бастарына ой салары сөзсіз. Сізге оқырмандарымыздың атынан шығармашылық табыс тілеймін.
Сұхбаттасқан: Нұрболат Өнерханұлы
Діни ұйымдардың нысанасы кімдер?«Универ» студент жастар журналы, №3, наурыз, 2009 ж., 18-19 беттер.
Подписаться на:
Сообщения (Atom)