вторник, 31 июля 2007 г.

ҰЛТЫМЫЗДЫҢ БОЛАШАҒЫ ДІНИ БІРЛІГІМІЗДЕ

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ҰЛТЫМЫЗДЫҢ БОЛАШАҒЫ ДІНИ БІРЛІГІМІЗДЕ
[1]


«Бізді тура жолға баста!
ізгілік бергендеріңнің жолына!
Ашуға ұшырағандар мен
адасқандардың жолына емес!»
Фатиха сүресі

Қазақстан тәуелсіздік алғалы бері дәстүрлі және дәстүрлі емес діндердің көптеген уағызшылары үгіт-насихат жұмыстарын жүзеге асырып келеді. Бүгінгі күні Қазақстанда 46 діни конфессия тіркеуден өткен екен. Бұл дәстүрлі дініміз исламнан тыс 45 конфессия тағы бар деген сөз. Еліміз зайырлы, құқықтық және демократиялық мемлекет. Бізде діни сенім және ар-ождан бостандығы бар. Заңдарымызда белгілі тәртіппен елге келген миссионерлердің діни үгіт-насихат жасауына рұқсат етілген. Азаматтар заңда көрсетілген ережелерді сақтай отырып, діни бірлестіктер құра алады, ғибадатханалар аша алады.
Әрине, жоғарыда келтірілген құқықтар мен бостандықтар әр демократиялық, зайырлы елде болуға тиісті шарттар. Дегенмен, еліміздің демографиялық, гео-саяси және гео-экономикалық жағдайын есепке алғанда, осыншама көп конфессияның ұлттық тұтастығымызға, еліміздің бүтіндігіне, ұлтымыздың болашағына нұқсан тигізуі ықтимал ма, деген заңды сұрақ мазалайды. Діндер тарихын зерттеген мамандар діни сезімдердің адамдарды біріктіруде қандастық, жерлестік, руластық, нәсілдестік қатарлы факторлардың бәрінен де күшті болғанын дәлелдеген. Демек, қоғамның алуан дінге бөлінуі ұлтты ұйымдастыратын байланыстарды әлсіздендіретін және әлеуметтік бейбітшілікті бұзатын қауіпті фактор. Жалпы, адамзат тарихы дінге бөлінушілік және діни өшпенділік салдарынан туындаған қақтығыстар мен дағдарыстарға толы...
Осындай жағдайда не істей аламыз? Ұлтымызды айрандай ұйытқан дінімізді сақтау және мемлекетіміздің сенімділікте дамуын қамсыздандыру үшін не жасауымыз керек? Ең бастысы, Қазақстандағы конфессияаралық татулықты сақтауымыз шарт. Бұл басқа дін уәкілдеріне толеранттылықпен қарауды қажет етеді. Ислам дінде зорлық-зомбылық жоқ екенін (Құран, 2/109) және адамдардың түрлі діндерге сену еркіндігін мойындаған бірегей дін (Құран, 109/1-6). Дініміз адам құықтарын таптауға, бейкүнә адамдарға жәбір көрсетуге, фитнә жасауға, лаң салуға, бейбітшілікті бұзуға жол бермейді. Сонымен қатар, ислам діні мұсылмандардың өз имандарына берік болуын, адастырушы күштердің арбауына түспеуін, ізгі амал істеп, пайдалы ой және өнім өндіруін бұйырады. Қазіргі заңдарды пайдаланып, миссионерлер елімізге дендеп кіріп, жаппай азаматтарымызды көндіріп жатқанда, саналы мұминдердің қарап отырғаны болмас. Біз нағыз мұсылмандар, нағыз отансүйер қауым Құрандағы «Аллаһтың жолына хикметпен және әдемі үгітпен шақыр! Олармен ең әдемі түрде күрес! Шынында, сенің Раббың өз жолынан адасқандарды ең жақсы білуші! Ол, тура жолдағыларды да ең жақсы білуші!» (Құран, 16/125) аяты бойынша, өз дінімізді халқымызға түсіндіруші және мұсылмандар арасындағы береке-бірлікті нығайтушы іс-әрекеттерді ұдайы жасап тұруымыз шарт.
Басқа ағымдар мен теріс пыйғылды діни секталармен, адастырушы тариқаттармен күресудің ең басты жолы, тіпті басты шарты – алдымен хақ жолды, яғни ислам дінін, оның бұрмаланбаған, хұрафасыз, бидғатсыз, яғни қоспасыз, саф формасын үйрену. Нағыз исламды білу үшін біз мұсылмандар қасиетті Құран Кәрімді басшылыққа аламыз. Өйткені, Құран «адамзатты тура жолға бастаушы» (2/185), «өз ішінде қайшылықтары жоқ және тақуа иелерін тура жолға бастаушы» (2/2), «барлық әлемдерге арналған үгіт» (6/90, 38/87), «Аллаһ тарапынан жіберілген анық нұр» (4/174), «ұлы хабар» (38/67), «теңі жоқ кітап» (41/41), «көңілдегі дерттерге шифа» (10/57), «нағыз шындық» (69/51)....
Құран бізге бұ дүниеде бақытты болу жолын ұсынады, ахиреттегі қуанышты сыйлайды, бұрынғы үмметтердің ғибратты өмірінен хабарлайды, басқа діндердің қателескен тұстарын ашып береді, олардың даулы мәселелеріне жауап береді. Пайғамбарымыз барлық елшілік жылдарын қасиетті Құранды түсіндірумен өткізген. Құран былай дейді: «Күдіксіз Құран аса абыройлы бір елшінің сөзі! Ол, бір ақынның сөзі емес! Қаншама аз сенесіңдер! Ол, бір сәуегейдің яки көріпкелдің де сөзі емес! Қаншама аз ойлайсыңдар! Ол, әлемдердің Иесі тарапынан түсірілген! Егер кейбір сөздерді біздің сөзіміз сияқты етіп көрсеткенінде, оның оң қолын жұлып алар едік! Соңыра, оның күре тамырын міндетті түрде үзер едік! Сонда, ешқайсыларың оған қорған бола алмас еді! Шынында, Құран тақуа иелері үшін үгіт һәм ескертуші! Іштеріңде оны жалған деушілердің бар екенін әлбетте білеміз! Даусыз, Құран кәпірлер үшін қасірет! Және ол, нағыз шындықты қамтыйтын білік! Ендеше, сен Ұлы Раббыңның атымен ұлықта!» (Құран, 69/40-52).
Исламтанушы ғалымдардың ұйғарымы бойынша мына аят әзиз Пайғамбарымызға түсірілген ең соңғы аят: «Дәл бүгін сендер үшін діндеріңді кемеліне жеткіздім! Сендерге деген ізгілігімді (нығметімді) тәмам еттім! Сендер үшін дін ретінде исламды таңдадым, исламға разы болдым!» (Құран, 5/3). Осы аят ислам дінінің толықтай түсіп болғандығын анық баяндайды. Құранның осы аятынан кейін ешкім дінге ешнәрсе қоса алмайды және діннен еш нәрсені алып тастай алмайды. Бұл маңызды қағиданы мұқият түсініп алуымыз шарт, ағайын. Өйткені, діндегі теріс ағымдар мен дінді бұрмалаушылықтар ылғи да Құранның кейбір үкімдерін жою яки жоққа шығару арқылы, немесе Құранға сәйкес емес жаңа үкімдер шығару арқылы жасалған. Әрқандай нәрсенің ислам дініне сәйкестігін Құран Кәрім арқылы тексеріп алуымыз шарт.
Құран Кәрімді жан-жақты зерттегенімізде, Аллаһ Тағаланың мына 5 қағиданы басшылыққа алуымызды бұйыратыны белгілі болады.
Олар кезегімен:
1. АҚЫЛ (10/100, 10/42, 20/128, 20/53, 13/23, 13/20, 13/22)
2. УАХИ (Құран)
3. ЖАРАТЫЛЫС ЗАҢДАРЫ (Сұннетұллаһ, 48/23, 8/38, 35/43)
4. ҒЫЛЫМ (34/6, 58/11, 3/18, 3/78, 17/107-109, 20/114)
5. МАҒРҰФ (Күллі адамзатқа ортақ ізгі құндылықтар, 2/178-180-228, 4/5-8, 3/104-114, 9/71)
Мұнда ақылдың бірінші орынға қойылуы тегін емес. Имам ағзам Әбу Ханифа (699-767), Имам Матұриди (уаф. 944.), Қазы Абдұлжаббар (уаф. 1025), Нәжмұддин әл-Туфи (уаф. 1316) сияқты ғалымдар мен ақида имамдары, әл-Фараби (870-950), Ибн Сина (980-1037), әл-Бирұни (973-1048), Ибн Рұшд (1126-1198) сияқты хакімдер ақылды уахидың алдына қойған. Араб тілінің теңдесі жоқ шебері Рағыб әл-Исфаһани (уаф. 1108) бір еңбегінде былай деп жазған: «Ақыл қолбасшы болғанда, дін әскер. Ақыл болмаса дін жарамды және баянды болмайды. Әлбетте, дін болмағанда ақыл да тентіреп қалады. Бұл екеуінің бірігіп, құшақтасуы болса «нұр үстіне нұр» болады. Нұр сүресіндегі (Құран, 24/35) «нұр-ұн ғала нұр» осыны білдіреді» (әл-Исфаһани, әз-Зәриға ила мекарими әш-Шәриға, 207-бет).
Аллаһ Тағала Йұнұс сүресі 100-аятта ақылдың маңыздылығын қандай ғаламат паш еткен: «Аллаһ ақылын пайдаланбағандардың үстіне кір-қоқыс құяды!» (Құран, 10/100). Осы аяттың басында «Аллаһтың рұқсаты болмайынша ешкім иман етпейді!» делінген. Демек, Аллаһтың иман етуге рұқсат беруінің басты шарты адамдардың ақылды болуы һәм ақылды қолдануына тікелей байланысты. Өйткені, Рәсұлұллаһ бір хадисінде: «Адамның сүйеніші – ақылы. Ақылы жоқтың діні де жоқ!» деген.
Ақыл мен уахидың, яғни Құранның Жаратушысы бір – Аллаһ Тағала. Сондықтан, ақыл уә Құран ешқашанда қайшылыққа түспейді. Басқа діндердің кітаптары мен ақылдың нәтижелерінің көпшілік жағдайларда қайшылыққа түсетінін аңғару қыйын емес. Бүгінгі ислам үмметі ішінде пайда болған көптеген теріс ағымдардың іс-әрекеттерінің Құран Кәрімге және ақылға қайшы келетіні де сондықтан. Ақыл арқылы білуге болатын нәрселерді дінге телудің қажеті жоқ, ал ақыл біле алмайтын нәрселерді бізге уахи (Құран) ғана білдіреді.
Ислам діні абсолютті монотеист дін, яғни Жаратушы ретінде тек Аллаһ Тағаланы ғана таныйтын, Оған ортақ қосуға үзілді-кесілді тыйым салатын дін. Құран Кәрім басынан аяғына дейін осы бұлтартпас қағиданы қайталайды. Аллаһ Тағалаға ортақ қосуға «шірк» дейді. Шірктің өзі «ашық шірк» және «жасырын шірк» болып екіге бөлінеді. Ашық шірк дегеніміз адамдардың пұттарға табынуы яки Аллаһ Тағалаға жанама тәңірлер қосуы. Жасырын шірк дегеніміз болса, Аллаһ Тағаланы Жаратушы ретінде мойындай отырып, оның кейбір биліктерін, құқықтарын, аттрибуттарын фәни адамдарға да беру.
Аллаһ Тағала Құранда барлық күнәларды кешіруі мүмкін екенін айта келіп, шіркті ешқашанда кешірмейтінін білдіреді: «Күдіксіз, Аллаһ өзіне серік қосылуын әсте кешірмейді! Бұдан басқа күнәларды қалаған құлдары үшін кешіреді. Аллаһқа серік қосқан адам шексіз үлкен күнә істеп, жала жапқан болады!» (Құран, 4/48). Тәухид, яғни исламдағы Аллаһ Тағаланың бірлігі ақидасына аса сақтықпен ие болуымыз шарт. Бұл дініміздің ең маңызды мәселесі, Пайғамбарымыздың ақтық деміне дейін қайталаған өсиеті. Әз Елші шіркке апаруы ықтимал әр нәрседен бас тартып ғана қалмай, олардан аулақ болуды бұйырған. Бірде сахабалар жасырын шірк туралы сұрағанда Пайғамбарымыз: «біреудің харам дегенін харам, ал халал дегенін халал деп тану» деген екен. Осы мәселеде де ойланатын көп тұстар бар...
Қазір елімізде ислам атын жамылып, әр түрлі үгіт насихат жасап жатқан топтар бар. Олардың бір сыпырасы саяси мақсатты көздейтін топтар болса, енді біреулері экономикалық мүдделер төңірегінде ұйымдастырылған. Қазақстанымыздың жер асты һәм жер үсті байлықтарына көз алартқан кейбір сыртқы күштер тарапынан арнайы ұйымдастырылған және ислам үмметінің ішіне келбетін ауыстырып кірген шіркшіл, фитнәшіл, бидғатшыл һәм пасық топтардың бар екенін ескерелік. Олардың жалған уағыздарына инанып кетушілер қаншама десеңізші! Бір нәрсені нақтылы түсініп алуға мәжбүрміз: Қазақстанның тәуелсіздігінің сақталуы, еліміздің аман, жеріміздің тыныш болуы халқымыздың мығым бірлігіне тікелей байланысты. Жас мемлекеттің керегесін керісіп, уығын қадасқан бүгінгі ұрпақ ұлттық бірлік пен татулықтың үлгісін көрсетуі керек. Ал, ұлттық бірліктің берік болуы діни бірлігімізге тәуелді.
Бөтен ағымдарға жол бермейік ағайын! Сол үшін хақ дінімізді екі қолымызбен мықтап ұстайық! Қасиетті Құран өзгеріссіз халде алдымызда тұр және ол күллі замандарға уә күллі адамзатқа жіберілген кітап ретінде барлық сұрақтарымызға жауап бере алады! Тек, оны оқыйық һәм зерттейік! Сөздерімді Ғасыр сүресінің аяттарымен аяқтағым келеді: «Ғасырға (заманаға) ант болсын! Адам баласы, шынында, зиянда! Иман еткендер, салих (жақсы, хайырлы) амал (іс) істегендер, бір-біріне хақты үгіттегендер мен сабырды насихаттағандар ғана зиянда емес!» (Құран Кәрим, 103/1-3)

[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Ұлтымыздың болашағы діни бірлігімізде. «Жас Алаш» газеті, №58-59, 19.05.2005 ж., 9-бет және «Дала мен Қала» газеті, №20(97), 20.06.2005 ж., 11-бет.

ҰЛТ ТАМЫРЫНА БАЛТА ШАПҚАН МИССИОНЕРЛЕР

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ҰЛТ ТАМЫРЫНА БАЛТА ШАПҚАН МИССИОНЕРЛЕР
[1]


Ең алдымен басқа дінге тарту жайлы әңгіме болғанда миссионерлік жөнінде айту керек. Бүгінде Қазақстан діни экcперимент алаңына айналып отыр. Басқаша айтқанда Қазақстан діни экспанcия алаңына айналған. Сол экспериментті қарқынды, жүйелі және ұйымдасқан түрде жүргізіп отырған — христиан миссионерлері. Олардың басым көпшілігі АҚШ-тан арнайы жолдамамен жіберілген — шоқындырушы-үгітшілер армиясы.
Христиан діні дүние жүзінде ең көп тармаққа бөлінген дін десек қателеспейміз. Онда католик, протестант, православие атты үш негізгі бағыт бар. Бұлардың ішінде, әсіресе протестанттар көптеген тариқаттар мен секталарға бөлінген. Осындай шіркеулердің 20-дан астамы Қазақстанда миссионерлік әрекет жасауда. АҚШ-тағы миссионер ұйымдары Қазақстанға арнайы дайындықтан өткен, әбден ақпараттандырылған, мәліметтендірілген миссионерлерді ғана жібереді. Олар бір жарым, екі жыл қазақтың тарихын, мәдениетін сенімін зерттеп, кейбірі қазақ тілімен қоса, орыс тілін де меңгеріп келеді. Әбден дайындалып, үгіт-насихат әдістемесі, тілі шыққан осындай дінтаратушылардың алдына қазақтарды христиандыққа кіргізу деген үлкен мақсат қойылған. Олар психологиялық дайындықтан өтіп, мейлінше қоюына келтірілген адамдар. Іждиhаттылықпен барлық мақсаты, ойы қазақ халқын христиандыққа кіргізу. Қатардағы шіркеу қызметкері, қатардағы миссионер ұйымының мүшелері бұл жаққа жіберілмейді. Сондықтан, оларға өз саласының маманы және үгіт-насихат жасау ісінің шебері ретінде қарауымыз керек. Кейбірі адам психологиясын тыңшыларға, барлаушыларға тән дәрежеде зерттеген және экономикадан, саясаттан, құқықтан хабары бар адамдар. Сондықтан, бұларды кездейсоқ келген диуана, дәруіш сияқты көру — қателік.
Миссионерлік христиандықтың ежелгі дәуірлерінен бастау алады. Бүгінгі Інжілдерде басқа адамдарды христиандыққа шақыруды бұйыратын үндеулер бар. Христиандықта «Иса Мәсіх жер бетіне қайтып келіп, Әке Құдайдың патшалығын орнатады» деген сенім бар. Миссионерлерлердің міндеті сол патшалықтың алғышарттарын іске асыру. Олар әлем халқын Иса Мәсіхтің билігіне дайындаушылар ретінде қызмет жасайды. Матфей жазған Інжілдің соңғы тарауында «Барлық ұлттарға бар және шәкірттер тап. Оларды шоқындыр және бұйрықтарымды үйрет!» деген жолдар бар. Миссонерлікте Тарсұстық Павелдің өсиеттерінің маңызы зор. Ол өзінің коринфтықтарға жазған бірінші хатында (Библия, 9/19, 22): «Мен азат едім. Көбірек табыс табайын деп өзімді баршаға құл еттім. Йаһұдилерді (еврейлерді) өзіме баулыйын деп, йаһұди сияқты әрекет жасадым. Өзім шариғатты (Тәуратты айтқаны) тұтпасам да, шариғат заңындағыларды өзіме қарату үшін оларға шариғатқа бағыныштымын деп әрекет жасадым. Не істеп, не жасасам да, адамдарды өзіме қарату үшін әркімге жағымды халде болдым» дейді. Миссионерлікте «адамдарды христиандыққа тарту үшін керек болған жағдайда тақиййа жасауға болады» деген қағида бар. «Тақиййа» —басқаша болып көріну деген ұғымға саяды. Яғни, жалпақ тілмен айтқанда екіжүзділік деп түсіндірсе болады. Демек, миссионерлердің ең негізгі ережесі ешқашан да өзінің шын жүзін әшкерелемеу, керек болса ортаға сәйкестендіріп бет-бейнесін ауыстырып тұру болып табылады. Түпкі мақсат нысанадағы адамды инандырып христиандыққа кіргізу.
Христиандықты тарататын шіркеулер АҚШ-тағы өте бай ұйымдардың қатарына жатады. Олардың меншігінде үлкен территориялар, өндіріс орындары, бақылауында бизнес салалары, оқу орындары, кітапханалар, жатақханалар, кәсіпорындар, бұқаралық ақпарат құралдары, баспаханалар бар. Америкалық миссионерлерді Конгрес пен Сенат мүшелері, мемлекет құрылымдарында қызметте отырған зиялылар, арнайы барлау ұйымдарының қызметкерлері, стратегиялық жоспар жасайтын мекемелерге қатысы бар адамдар, әскерилер, дипломаттар қолдайды. Жиhандастырудың жылы лебін артқа алып, әртүрлі сипатта келіп жатқан дінтаратушылар халықтың осал тұсын аңдиды. Христиан миссионерлігі 1000 жылдан астам уақыт тәжірибе жинақтағандықтан дін тарату тәсілдері де қатты дамыған. Әсіресе, заманауи технологиялық жабдықтарды өте тиімді пайдаланады. Олар христиандық таратылатын елдегі ішкі, сыртқы саяси, экономикалық, демографиялық, мәдени және экономикалық ахуалды өз мүдделері үшін өте тиімді пайдалана біледі. Мысалы, ол елде жұмыссыздық көп пе, осы мәселеге үгіт-насихаттың бір саласына арнайды. Студенттер көп пе? Студенттер проблемасын шешу үшін қызмет етеді. Олар нені қажет етеді. Студентке материалдық көмек қажет пе, сырлас достар керек пе, оқу құралы жетпей ме, интернет қажет пе, осы секілді барлық проблемаларын шешіп береді. Шәкіртақы тағайындап, онымен қоса, жұмыспен қамтамасыз етеді. Шәкіртақыны шәкіртақы деп емес, ағылшын тілі мен компьютер үйретеміз деп, грант ұтып алдың деп, алдап беретін кездері де болады. Оны студент байқамайды. Бұл батпан құйрықтың соңы сенбі-жексенбі күндері өтетін «құдайы дастархандарға», семинарларға, отырыстарға, кеңес сұхбаттарға, қыдыруларға ұласады. Біздің адамдар оған қалай барғанын байқамай қалатын жағдайлар да аз емес. Осындай іс-әрекеттер арқылы олар үлкен ортаға ие болады.
Шоқынған қазақтардың ішінде білімді, сауатты адамдар да бар. Оларды әртүрлі категорияларға бөлуге болады. Жастар, оқып жатқандар, бітіргендер, халықаралық фирмаларда істейтіндер, зиялылар, мемлекет қызметкерлері мен шенеуніктер. Олардың көпшілігі шоқынғанын әзірше жасырады. Олар рухани ашырқап жүргендер. Кереметтей білім алған, жұмыс істейді, табысы өзіне жетіп, экономикалық проблемаларын шешіп, енді рухани ізденіске түсе бастағандар десе де болғандай. «Мен қандай дінді ұстануым керек, қай жол мені бақытты етеді?» деген сауалды саналы түрде өздеріне сұрайтын осындай жандармен де шұғылданатын миссионерлер бар. Олар дәл сондай адамдарды іздеп тауып, дәл сол адамдарға лайықтандырып әзірленген методикамен үгіт-насихат жасайды. Ал, осындай азаматтарымыздың басым көпшілігі исламның не екенін тереңдеп білмейді, қазақша сөйлей алмайтындар да аз емес. Сондықтан, рухани иммунитеті әлсіз азаматтарымызды өз қатарына тартып, олардың мыйларын әбден жуып, өзге діннің сана-сезімін құяды. Осындай азаматтарымыз басқа дінге енген соң мүлде өзгеріп, мүлде басқаша менталитеттегі адамдарға айналады.
Бұдан басқа олардың толық мағлұмат беретін интернет сайттары бар. Онда Қазақстан жайлы жазылған мыңдаған беттерге көз жүгіртуіңізге болады. Оларды елімізде он жылдан аса тұрып келе жатқан миссионерлер дайындайды. Әрбір дін таратушының жеке-жеке интернет парақшалары бар. Олар Америкадағы дін қарындастарына, қожайын ұйымдарына есеп беріп отырады. Онда суреттер, видеороликтер, миссионерлік әрекеттер туралы, қазақтарды қалай шоқындырғаны жөнінде әңгімелейді. Шоқынған қазақ жөнінде арнайы есептер жазылған. Онымен қалай танысқаны, қалай шоқынғаны, дінге тарту жолы қалай қыйынға соққандығы хабарланады. Көп сайттардан «пәленбай деген қазақтың Иса Мәсіхтің жолына түсуі үшін дұға жасаңыздар» — деген сынды өтініштерін де көруге болады. Кейбір сайттарға шоқынған қазақтардың мойындаулары жазылған. Демалыс кезіндегі, қаланың ішінде, қаланың сыртындағы, діни ритуал кезіндегі, шығармашылық кештердегі суреттерімен қоса берілген. Бұдан тыс кейбір жобаларға көмек сұралады. Шіркеу салуға, христиан кітаптарын қазақ тіліне аударуға, компакт диск немесе үн таспа шығаруға, офис ашуға, т.б қаржылай көмек сұрап жазған жазбаларды да оқуға болады.
Бұл сайттардың тағы бір ерекшелігі, кейбір миссионер сайттарында Қазақстанды қаралау науқаны да жүргізілуде. «Қазақстанда миссионерлерді қудалайды. Діни сенім еркіндігі жоқ, ұлттық қауіпсіздік комитеті діндесімізді тергеген, миссионерімізді іске тартып жергілікті сот айыппұл салған, халық айғайлап діндарларды қуған, ол аз болғандай сақшы қызметкерлері әлімжеттік көрсеткен» — деген сияқты көптеген ақпараттар тарату арқылы елімізді қаралауға, диктаторлы мемлекет ретінде көрсетуге тырысады. Мақсаты, біріншіден Батыстағы христиан ұйымдарының наразылығын туғызу. Екіншіден солар арқылы саясаткерлерге, бизнес саласына, халықаралық ұйымдарға ықпал жасау. Үшіншіден, осындай ақпарат тарату арқылы мемлекетіміздің билігіне ықпал жасауды көздейді. Халықаралық ұйымнан еліміз дереу сескенеді. Біздегі кейбір шенеуніктер Батыста осындай ақпараттар тараса, қорқып, айқара ашылған есікті былай қойып, терезелер мен басқа да саңылауларды миссионерлерге ашуға дайын тұрады. Осыны көздеген миссионерлер психологиялық ықпал жасау арқылы өздерінің бұл науқанын қауырт жүргізіп жатыр.
Интернеттен тағы бір байқағаным қазір олар ауылды жерлегі тұрғылықты халықты шоқындыру үшін арнайы миссионерлер қосынын құрып жатқанға ұқсайды. Олардың мынандай да тактикасы бар. Миссионер әйел болса, жергілікті жігіттерге тұрмысқа шығады, ал еркектері қазақ қыздарын алады. Бұл да сенімді таратудың ең маңызды жолы. Шетелге сатылған жетімектердің көпшілігін асырап алғандар да христиан миссионерлер. Бүгінге дейін Қазақстаннан шетелдерге 5,000 бала «экспортталған» екен. Олар сол балалардлы болашақта Қазақстанды шоқындыруда қолданбақ.
Қорыта айтқанда, Қазақстанда дендеген миссионерлер мәселесі бар. Бұл исламға қарсы жасалып жатқан әрекет. Ислам дінінің өз отанында қарқынды дамуының алдын алу үшін. Тарихта қазақ дінге бөлінбеген және басқа дінге кірмеген сенімі таза ұлт болатын. Сол ел қазір 40 шақты конфессияға бөлінді. Бұл жерде тек христиандарды ғана айтып отырмын. Ал, басқа діндердің ағымы қаншама. Олар сайнтология, хара кришна, будда ағымы, Батыстан келіп жатқан бахаизм сенімі, сатанизм шіркеуі т.т.. Бұлардың барлығын қосқанда қазақтың діни бірлігі жайлы сөз қозғау қыйындау секілді. Қайта діни бөліну жайлы әңгіме қозғау оңайырақ секілді және оған мәжбүрміз. Шіркеулер ұйымдасқан түрде үгіт жүргізіп жатыр. Нәтижесінде бір деректерде 50 мың қазақ, ал кейбірінде 500 мың қазақ басқа дінге кірген делінген. Оның нақты санын дөп басып ешкім айтып бере алмайды. Барлығы да мемлекетіміздің тұтастығы, халқымыздың береке-бірлігі тұрғысынан алғанда өте қауіпті.
Он бес жыл бойы миссионерлер елімізде қарқынды жұмыс істеді. Он мыңдаған қандасымызды өзінің дініне тартты. Бұған қандай көзқарастағы адам да болса қарсы тұру керек. Себебі, халықтың дінге бөлінуі асқандықтың, тасығандықтың, еркіндіктің, демократияның, адам құқықтарының, дамығандықтың көрінісі емес. Бұл ыдырау мен әлсіреудің айғағы. Бұл бақытты өз дінінен емес, басқа діннен іздеушіліктің көрінісі. Ғылыми теориялар басқа дінге кеткен азаматтар басқа этносқа айналатындығын дәлелдеген. Ұлттардың қалыптасу теориялары бар. Осы теория бойынша пенделер ортақ дін айналасында бас қосады. Секталарда бүгін мың адам болса, ертең 10 мың, 100 мың, тіпті миллион адамға дейін өсе береді. Басқа діннің жетегінде кеткен азаматтарымыздың өмір сүру салты, киген киімі, ішкен асы, той-томалағы, өлім-жітімі, өмірге деген көзқарасы, менталитеті өзгереді. Кейбірі өздеріне басқа ат қояды да, басқа ұлтқа айналады. Оған тарих дәлел. Мысалы: Югославиядағы хорват, серб, босния халықтарын алайық. Бұлар негізінен бір ұлт. Тілдері бірдей, бет-әлпеттері бірдей. Бөлінген себебі сербтер — православие, хорваттар — католик, босниялықтар болса — ислам дінін қабылдаған. Бұл тәжірбиенің тірі куәсімін. Қазақ халқы оны қайталамауға тиіс. Ата-бабамыз қабылдаған ислам діні 1250 жыл бойына қазақтармен бірге жайылып келеді. Қазақ халқы моңғол шапқыншылығы кезінде де моңғолдардың дінін қабылдаған жоқ. Қайта Шыңғыс хан бастаған моңғолдар біздің салт-санамызға сіңісіп түркіленді, біздің дінімізді қабылдады. Одан кейінгі жоңғарлармен болған ғасырлық соғыста қазақ жоңғардың дінін қабылдаған жоқ. Жоңғарлар жойылды, басқа ұлттарға сіңді. Ресей Патшалығының бодандығында екі ғасыр болған қазақ дінге бөлінген жоқ. Кеңес билігінде де дінге бөлінбедік. Бұл тарихи деректердің барлығы да қазақтың дінге бөлінбегендігін көрсетеді.
Ендігі мәселе басқа діннің жетегінде кеткен қандас бауырларымызды өз ата-бабасының жолына қайтару қалай болмақ дегенге келіп тіреледі. Осы уақытқа дейін оларды исламға қайтарумен шұғылданатын мекемелер мен ұйымдарды көргенім жоқ. Бірлі-жарым мұсылман қоғамдары жұмыс істеген болады. Бірақ олар халыққа исламды түсіндіруден арыға бара алмауда. Қазақстан заңдары шеңберінде, қоғамның ішкі тұрақтылығын ескере отырып, орта және ұзақ мерзімді жоспарлар жасап, басқа дінге кірген бауырларымызды өз ортамызға қайта тартуымыз шарт. Бұл үшін үлкен кешенді жұмыс атқарылуы керек. Біріншіден, бұл азаматтар неліктен басқа дінге өткендігін тексеруіміз керек. Оның ең басты екі себебі бар тәрізді. Оның біріншісі экономикалық, ал екіншісі әлеуметтік себептер. Экономикалық себептерді жою үшін не істеуге болады? Әлеуметтік мәселелердің біразын жоғарыда айттық. Бұл жерде өкініштісі азаматтарымыз өз дінін білмейтіндігі болып отыр. Еш діни білімі жоқ қазақ азаматтары жеткілікті. Осыған орайластырып, жоспар жасауымыз керек. Олар миссионерлерге қарсылықсыз бірден беріледі. Ал миссионер оның жүрегіне қалай жол табу керек екендігін жақсы біледі.
Қазірдің өзінде қаламызда ағылшын тілін үйретіп жатқан көп мекемелер бар. Әлемдік тәжірибеде, әсіресе Африка елдерінде, Таяу Шығыстағы мұсылман елдеріндегі халықтың наразылығынан қорыққан миссионерлер бастапқыда өздерін ағылшын тілінің мұғалімдері ретінде танытқан. Бұл мәселені де дұрыстап жолға қоюымыз керек. Мына қаптап кеткен үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) шын мәнінде қандай бағытта жұмыс істеп жатқанын бақылауымыз керек. Дүниежүзінде 20-дан астам бүкіл әлемге хабар тарататын миссионер телеарналары бар. Олар ағылшын тілінде, орыс тілінде және басқа тілдерде хабар таратады. Бір қазақ тілінде хабар тарататын 3 миссионер радиосы бар екенін ескерелік.
Бір қорқынышты мәселе тағы бар. Бөтен дінге өткен азаматтарымыздың өздері де уақыт өте келе миссионерлерге айналады. Мұсылман кезінде дінімізге шорқақ болып жүргенімен, басқа дінге кіргенде олардың жан-тәнімен беріліп кететініне таң қаламын. Олардың ішінде, әсіресе, әйелдер көп. Әйелді кіргізу арқылы күйеуін, баласын, бауырларын, әке-шешесін оңай тартады. Қазақ халқы әйелге жауапсыз да бодаусыз еркіндік беріп қойған. Өзбек, тәжік, түрік секілді бауырларымыз қыз баланың тәрбиесіне ерекше көңіл бөледі, қызын аңдиды. Басқа дінге дендеп енуде мұның да өзіндік орны бар секілді. Протестанттыққа кірген кейбір қазақтардың туған дінін, елін, руханиятын ұмытып, Иса Мәсіхті мадақтаған қазақша әндерді көз жасын көл етіп айтқанын көргенім бар. Олар діни рәсім кезінде домбыра және гитарамен хор болып өлең айтады. Мұнда да бір сәйкессіздік бар сияқты. Осы жерден өз кемшілігімізді іздеуіміз керек. Олай болса, Қазақстан мұсылмандар басқармасына үлкен жауапкершілік артылып отыр деген сөз. Олар халыққа ағартушылық қызмет атқарып, діни сауат ашатын шараларды күшейту керек. Ол үшін діни басқарманың мәртебесін көтеріп, мүмкіндіктерін кеңейтуіміз керек.
Миссионерлер көбіне дініміздің кейбір қағидаларын бұрмалау арқылы дегендеріне жетеді. «Мұхаммед пайғамбар да Исаны мойындаған, келеді деп айтқан» деген сынды түсініктермен халықты өздеріне тартады. Осындай ұлт тамырына балта шабылып тұрғанда елі үшін шыбын жанын шүберекке түйетін зиялы қауым болушы еді. Бізде бірен-саран болмаса, олардың даусы естілмейді. Әр нәрсе заңмен шешіле бермейді. Үкімет саяси механизм болғандықтан халықаралық саясатпен санасуға мәжбүр. Ал, өзіміздің ішімізді жегі құрттай жегендерге жалпы халық, ал бірінші кезекте зиялы қауым наразылық танытуы керек. Ондай зиялылар жоқтың қасы. Қайта кейбірі «дініміз өзгерсе өзгерсін, бірақ мәдениетіміз өзгермесін» — дегенді айтып, миссионерсіз-ақ халықты шатастырайын деп жүр. Кейде миссионердің жасай алмағанын зиялыларымыз істеп беруде, оларға материал боларлықтай орынсыз мәселелерді көтеруде. Сонымен қоса, білім жүйесін жолға қоюымыз керек. 4-сыныптан бастап, дінтану сабағын орта және арнаулы мектептерге енгізетін кез келді. Жас өренге «сен мұсылмансыз, қазақсың, түркі халқысың» деп үйрету керек. Ал, басқа діндегілер де өз діндерін осылай үйренсін. Сонда еш діни қақтығыстар бола қоймайды. Университет студенттеріне де Қазақстан тарихы, философия сабақтары секілді дінтану дәрісін беру керек. Себебі қазақ халық дінге бөлінді. Қайтадан біріктіру өте қиын шаруа. Ол үшін шоқынған қазақтың жүрегіне, санасына, ойына жол табу керек.

[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Ұлтымыздын тамырына балта шапкан миссионерлер, «Қазақстан ZAMAN» Халықаралық саяси-қоғамдық газет, №17(580), 21.04.2006 ж., 4-5 беттер.

РАЗНООБРАЗИЕ ВЕРОВАНИЙ В КАЗАХСТАНЕ

Муртаза БУЛУТАЙ
Кандидат философских наук,
Религиовед, культуролог


РАЗНООБРАЗИЕ ВЕРОВАНИЙ В КАЗАХСТАНЕ[1]


Среди новых независимых государств Казахстан занимает особое место. Географическое положение, природные богатства, геополитический и геоэкономический потенциал превращают его в настоящую звезду, горящую на небосклоне исламского мира и Евразии. Площадь Казахстана составляет почти 3 млн кв. км, он является девятым по площади государством в мире, и самым большим мусульманским государством. Казахстан всегда играл значительную роль в истории. На протяжении последних трех тысячелетий Казахстан был местом, где происходили события, ставшие поворотным пунктом развития истории человечества. Например, великое переселение народов началось из района на территории Казахстана, называемого «Торгай Капу» (Врата в Торгай), где размещался центр государства гуннов (204 до н.э. – 216 н.э.) и тюрков (552-743). Битва при Таласе (Таласский газават, 751 г.н.э.), после которой произошло массовое принятие тюркскими народами ислама и было приостановлено продвижение китайского влияния и буддизма на запад, состоялась в селении Атлах неподалеку от казахского города Тараз. Знаменитый мыслитель Мухаммед Абу Наср аль-Фараби (870-950) родился в деревне Фараб (Отрар), которая находится на территории Казахстана. В Казахстане, через территорию которого пролегал значительный отрезок великого Шелкового пути, в разное время правили иранские и тюркские мусульманские династии, среди которых Саманиды (819-1005), Караханиды (942-1211), Карлуки (756-940), Хорезмшахи (1077-1231). В этот период появились значительные памятники исламской цивилизации. В XIII в. нашествие полчищ Чингис хана потрясло весь исламский мир и нанесло непоправимый ущерб этому региону. В 1219 г. войска Чингис хана сровняли с землей город Отрар (Фараб), в котором находилась самая богатая после Александрийской библиотека. После этого власть в регионе перешла к Золотой Орде и государству Тимуридов. Фундамент государства Бабура был заложен на юго-востоке Казахстана, на этой же земле родились и жили Юсуф Баласагуни, Махмут Кашгарский (XI в.), Ахмед Яссави (XII в.)...
Небольшой экскурс в историю Казахстана неизбежен для понимания его современного положения. Находясь на пересечении исторических торговых путей, а также в центре распрей между Китаем, Римом, Ираном и тюркскими государствами, Казахстан стал благодатной почвой для развития и распространения здесь различных верований и религий. Исторические данные показывают, что в разные времена в Казахстане получали развитие политеистические верования, такие как тотемизм, анимизм, паганизм, и политеистические религии, среди которых манихейство, буддизм, зороастризм. Во время существования Уйгурского государства (740-1335) буддизм и манихейство имели статус официальных государственных религий. Западные провинции Казахстана находились во владении Хазарского царства (602-1016). Правители этого царства исповедовали свою версию иудаизма. В районах, прилегающих к великому Шелковому пути, особенно в Исфиджапе, Пенджикенте, Отраре, Таразе, Кашгаре, Шымкенте, Карнаке, Кайалыке, Алмалыке, христиане – последователи несторианского учения, а также восточная церковь открыли свои приходы. Вместе с татаро-монгольским нашествием в Средней Азии стали распространяться очаги шаманизма, до этого неизвестные у тюрков. Ислам пришел в этот мир многобожия в эпоху Омеядов (661-750) и Аббасидов (751-1258), получил массовое распространение и стал основной религией в регионе. Самым благодатным периодом для распространения и укрепления ислама стали периоды правления Саманидов, Караханидов и Хорезмшахов. После объявления Узбек ханом (1313-1342) ислама государственной религией и во времена Казахского ханства ислам распространился до внутренних районов Сибири.
В Казахстане, где жили тысячи мусульманских государственных деятелей и ученых, с 1917 до 1991 г, религиозные ценности ослабли. Хотя действия различных властных органов, учебных заведений, направленные на то, чтобы полностью разорвать связь народа с исламом, в сущности оказались безрезультатными, в умы людей было брошено зерно сомнения и можно сказать, что частично советский режим достиг своей цели. Рассматривая религиозную ситуацию в Казахстане, необходимо принимать во внимание этот факт. После обретения Казахстаном независимости начался процесс национального самоутверждения казахского народа. В этот период часть ученых, писателей, искусствоведов обратилась к политеистическим религиям и традициям, опирающимся на подобные верования. Открылась галерея под названием «Тенгри–Умай», активизировалась деятельность различных общественных организаций, направленная на возрождение древних политеистических верований (язычество), знания о которых опираются на гипотезы и легенды, в печати появились различные статьи на эти темы. В конце 80-х гг. и в первые годы независимости на территории Казахстана активно действовали и действуют христианские миссионерские организации. В настоящее время это движение приобрело другие направления. Наряду с ними действуют буддийские, кришнаитские, сайентологические (дианетика), сатанинские, бахаистические общины, а также община «ахмадия», которые также всеми силами стремятся распространять свои учения...
Согласно новейшим данным, 70% пятнадцатимиллионного населения Казахстана – мусульмане. Число мечетей в Казахстане составляет 1534, в стране зарегистрировано 230 православных религиозных общин, 8 монастырей, 38 католических церквей, 70 лютеранских церквей, 40 молельных домов пятидесятников, 20 пресвитерианских церквей, 34 общины Свидетелей Иеговы.
По результатам референдума 1995 г. была принята Конституция, согласно которой Казахстан объявлен светским государством, которое гарантирует свободу вероисповедания. В стране, где проживают представители различных этнических и религиозных групп, диалог и взаимопонимание между культурами и религиями имеет жизненно важное значение. С первых лет своего президентства Нурсултан Назарбаев очень трепетно и серьезно относится к необходимости создания условий для развития и распространения различных религий в атмосфере добрососедства и дружбы. Можно сказать, что ему удается достигать цели. Во многих государствах, находящихся по соседству, конфликты на религиозной и этнической почве нередко принимают опасные масштабы и самые неожиданные формы, однако Казахстану до сегодняшнего дня удается обеспечивать диалог и терпимость между различными этническими и религиозными группами. Это объясняется распространением мусульманской культуры и терпимостью людей друг к другу.
В Казахстане преобладают два этноса и две религии: носители ислама – тюркские народности, большинство среди которых составляют казахи и исповедующие православие славянские народности, большинство которых – русские. По сравнению с мусульманами, которые преимущественно сохраняют религиозное единство, христианская среда раздроблена, разделена на группы, многими из которых руководят религиозные центры, находящиеся за пределами государства. Православные общины находятся в ведении Московского Патриархата, католики подчиняются Папе Римскому, протестанты – различным инстанциям в США, Англии, Германии. В настоящее время в Казахстане действует 30 различных христианских общин и сект. Многие из них имеют свои печатные органы, учебные заведения, структуру. Согласно Закону «О свободе вероисповедания и религиозных объединениях», принятому в 1992 г., граждане Республики Казахстан имеют право создавать религиозные объединения и общины, а также обладают свободой вероисповедания. В 1990 г. было зарегистрировано 671 религиозных обществ, в 2004 году их число достигло 3036. В 2001 г. в Казахстане не было ни одной официально зарегистрированной еврейской религиозной общины. В 2002 г. в Министерстве юстиции были зарегистрированы 20 таких общин, в настоящее время их 23. Действуют также тибетские буддийские общины, кроме того, зарегистрированы 18 обществ, исповедующих политеистические верования. Согласно данным, предоставленным Министерством образования Казахстана, в республике работают 8 высших религиозных учебных заведений, 6 религиозных училищ и 3 начальные школы. Среди восьми религиозных высших учебных заведений, два мусульманских университета. Один из них, университет «Нур-Мубарак» был открыт совместно с Министерством образования Египта, второе высшее учебное заведение – «Институт повышения квалификации имамов», подчиняется Духовному управлению мусульман Казахстана. Протестантам принадлежит 4 религиозных высших учебных заведения, католикам – 1. В стране работают 275 миссионеров, имеющих официальное разрешение на проведение своей деятельности.
Все эти данные ясно показывают оживление религиозной жизни в государстве, более того религиозная деятельность проводится как местными общинами, так и зарубежными организациями и фондами. Мечети посещают преимущественно представители молодого поколения, среди прихожан церквей преобладают пожилые люди. Эти данные свидетельствуют, что среди мусульман преобладает молодежь, верующие христиане более пожилые. Можно с уверенностью сказать, что, по сравнению со старшим поколением, молодежь придает большее значение изучению религии.
В последние годы депутаты, представители власти, а также частные предприниматели проявляют инициативу в строительстве мечетей. Пример этому – мечеть «Карасай Батыр», построенная по инициативе Нурсултана Назарбаева в его родной деревне. На телевидении появились документальные фильмы и программы, посвященные исламу, о религии рассказывается по радио, что, несомненно, является знаком перемен к лучшему. Наряду с журналами, распространяемыми христианскими миссионерами, в последние годы значительную роль в формировании общественного мнения играют такие исламские издания, как «Ислам және Өркениет» («Ислам и цивилизация»), «Иман» («Вера»), «Ислам», «Шапағат-Нұр» («Покровительство света»).
В заключении можно отметить, что христианские миссионеры обладают более значительными финансовыми и другими возможностями для пропаганды своей религии. Миссионеры активно используют Интернет, каналы спутниковой связи, печатные средства массовой информации. Экономический кризис в государстве, а также поиск идентичности, который переживают все молодые страны, к сожалению, приводят к тому, что некоторые мусульмане присоединяются к новым религиозным течениям. Если так будет продолжаться, то страна неизбежно столкнется с серьезными социальными и политическими проблемами. Хочу подчеркнуть, что общественное согласие и стабильное развитие Казахстана напрямую связано с повышением самосознания общества и понимания им истинной религии, свободной от примесей и новшеств, находящегося в гармонии с современной культурой и наукой.

[1] БУЛУТАЙ М., Разнообразие верований в Казахстане. DA - Diyalog Avrasya, ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал. Стамбул, №13, лето 2004 г. 52-57 беттер.

ОЯН ҚАЗАҚ!

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ОЯН, ҚАЗАҚ!
[1]
Миссионерлердің қазақша сөйлегеніне неге мәз боламыз?


Қазақ халқы атам заманнан ислам дініндегі халық. Біздің жеріміз Ислам тарихында ғана емес, жалпы адамзат тарихында аса маңызды уақиғалар болған жерлер. 751 жылғы Талас соғысы түркі халықтарының тарих арнасын өзгерткен ғажайып елеулі уақиға. 870 жылы қазақ сахарасында дүниеге келген бабамыз Мұхаммед Әбу Насыр әл-Фараби (870-950) ұлы ойшыл, хакім, нағыз мұсылман ғалым. Х-ғасырда ислам дінін ресми дін етіп жариялаған Қарахан билеушісі Әбдұлкәрім Сатұқ Бұғыра ханды (915-955) айтсақ та жеткілікті. Одан кейінгі Ахмед әл-Йесеуи (уаф. 1166), Сүлейман Бақырғани (уаф. 1186), Йұсұф Хас Хажиб әл-Баласағұни (1016?-?) қатарлы толып жатқан бабаларымыз дінімізге, мәдениетіміз бен әдебиетімізге қызмет еткен жандар. Қазақ хандары да түгелдей мұсылманшылықта болған кісілер еді.
Қылышынан қан тамған Кеңес билігі тұсында жасалған алуан түрлі іс-әрекеттер мен қырғындар нәтижесінде еліміз руханиятынан айырылып қала жаздады. Мұсылмандық сана әлсіреді, діни білім алу мүмкіндігі болмады. Кеңес билігі халықты дінсіздікке, оның ішінде исламнан тыс діндер мен пұтқа табынушылыққа үгіттеді. Осының нәтижесінде халқымыздың рухани иммунитеті жарақат алды, сырттан келген бөтен ағымдарға қарсылық беру қауқары азайды...
Егемендік алған жылдары қуанышымыз қойнымызға сыймай, бөркімізді аспанға атып жүргенімізде, сырттан келген миссионерлердің елді қалай азғырып үлгіргенін байқамай қалғандарымыз қаншама. Әсіресе, АҚШ пен Еуропа елдерінен келген дін таратқыш миссионерлер негізінен қазақтарды өз дініне тартумен болды...
Ал, Миссионер деген кім?
Миссионер сіздің жүрегіңіздегі мұсылманшылық сезімді, исламға деген иманды жойып, оның орнына өзінің жолына деген сенімді қоятын адам деген сөз.
Әрине, ұлттардың бірден қалыптаспайтыны белгілі. Ұлт деген үлкен организм адамдардың ғасырлар бойы ортақ отан, ортақ тіл, ортақ дін, ортақ тарих пен тағдыр төңірегінде біте қайнасуы нәтижесінде пайда болады. Ұлтты қалыптастыратын құндылықтардың қайсыбірін болсын ауыстыру – сол ұлттың тағдырымен ойнау деген сөз.
Ал, миссионер өзі жіберілген халықтың тілін, мәдениетін, руханиятын әбден зерттеп алуға онсыз да міндетті. Миссионерлер дінге көндірілетін халыққа жағымды көрінуге, оларды алдап-сулап тартуға, ұйымдастырушылық жағынан тәжірибелі болуға міндетті. Павелдің (3-67) не айтқаны белгілі. Бұған таң қалмауымыз керек...
Ал, біз болсақ, миссионерлердің қазақша сөйлегіне мәз боламыз да, оларды жан сала жарнамалап, мадақтаймыз! Олардың қазақша сөйлегеніне неге таң қаламыз осы?! Қазақтың тілі тіл емес пе сонда? Ал, біз ағылшын тілінде таза сөйлеп, ислам дінін насихаттасақ, бізді АҚШ-тың газеттері мадақтап, сала-құлаш мақала бермес еді ғой! Әйтеуір, шетелдік біреу қазақша сөйлесе болғаны, кім екеніне қарамастан, оны әлпештей жөнелетініміз бар...
Дәл, осы тұста рационалды болуымыз шарт. Мәселе, тек қазақша сөйлеуде емес, одан да маңыздысы, қазақша не туралы сөйлегенінде емес пе?! Тіл құрал болғанда, ең маңызды мәселе сол құрал арқылы бізге қандай мәліметтің жеткізілгенінде. Бүгінде Қазақстанда миссионерлер қатты күшейіп кеткен. Олар халқымыздың жұмсақ жерін тауып алған. Аңқау елге арамза молда деген нақ осы. Ал, оянатын кез келген сияқты...
Америка шоқындыру саясатын ертеден жүргізіп келе жатыр. Бұл елдегі билік негізінен йаһұдилер (еврейлер) мен ақ нәсілді англо-саксон протестанттардың қолында (WASP - White Anglo-Saxon Protestants, менің сөзім емес, олардың өз сөзі – М.Б.). Америка 1950-1953 жылғы Корея соғысынан кейін экономикалық көмек, абаттандыру, әлеуметтік қолдау т.т. жобалары арқылы Оңтүстік Кореяны шоқындырды. Бүгін бес мың жылдық жазба тарихы бар корей халқының 1/3 бөлігі ресми түрде христиандықты қабылдаған.
Қытай Халық Республикасында миссионерлік өте қарқынды жүріп келеді. Американың ендігі мақсаты Қытайды шоқындыру. Онда шамамен 15-20 миллионнан астам халық христиандықты қабылдаған. Қытайдағы мыңдаған миссионерлер құдды біздегі әріптестері сияқты қытай тілін меңгеріп, қытай қыздарына үйленіп, дін таратуда. Егер Қытай христиандықты, оның ішінде протестанттықты қабылдайтын болса, оның Американың азулы қарсыласы болмасы анық...
Бүгінде атақты жапон халқының өзі жоғалып кету қаупінің алдында тұр. Жапония уә Корея сияқты елдерде вестернизация және американизация процестері аса қарқынды һәм аса табысты жүргізілуде. Жапон жастары лек-лек болып Австралия мен АҚШ-қа көшіп кетуде. Олардың өз елдерінің болашағына деген сенімдері әлсіреген. Шоқынған жапондардың саны көбеюде...
Үндістандағы миссионерлердің жұмыстары да сәтті жалғасуда. Бұл елдегі шоқынғандардың саны одан да көп. Барлық өмірін үнділерді шоқындыруға жұмсаған Тереза Анаға (Mother Teresa, 1910-1997) Рим Папасы 2003 жылы «әулие» мәртебесін берген. Үндістанда христиандықты қабылдаған үнділердің бизнес жүйелері, саяси құрылымдары мен жоғары дәрежелі мемлекет қайраткерлері белсенді әрекет жасауда. Мұңғұлияда да миссионерлер мұңғұлша сайрап, мұңғұлдың ата-бабаларын мадақтап, көрші халықты шоқындурда. Бетке жымия күліп, өз мүдделеріне сай әрекет жасауда...
Сөйтіп, айналамыз түгел миссионерлер тарапынан қоршалған. Қазақстан мен Қырғызстандағы миссионерлік іс-әрекеттер туралы 15 жыл бойы жазып та, айтып та келе жатырмын. Бұл елдер Американың шоқындыру саясатының маңызды нысаналарынан. Осы халықтардың діни сауаттылығының тапшылығы миссионерлердің бұл елдерге көбірек тартылуына мүмкіндік жасады. Интернеттегі миссонерлердің парақшаларына қарасаңыз олар «шоқындыруға ең қолайлы халықтар қазақтар мен қырғыздар», деп масаттана жазады.
Тарихты жақсы зерттейтін болсақ, христиандықтың Азия құрлығына кіре алмай қалғанын көреміз. Азияда негізінен екі дін үстем болды: ислам және бұддизм. Христиандық еуропалықтардың отарлаушылық жылдарында ғана аздап таралды. Онда да тек Филиппин сияқты азғантай отар елдерде ғана таралды. Қазір, Азия халықтарының саны қарқынды көбею үстінде. Азия экономикасы да жылдам дамуда. Минералды ресурстар мен білікті адам күші жағынан Азия әжептәуір табыстарға қол жеткізді. Бұлар тек басты себептер ғана...
Сондықтан, Азия елдерін шоқындыру саясаты АҚШ үшін аса маңызды. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін АҚШ-тың мемлекеттік құрылымдары мен үкіметтік емес ұйымдары, шіркеулері мен арнайы қызметтері керемет деңгейде ынтымақтаса отырып, ортақ мақсатқа жету үшін біріге жұмыс істейді, бірін-бірі қолдайды...
Ақша мен жоғарыда келтірілген ынтымақтасқан одақтың көмегін қолға алған миссионерлер біршама табыстарға қол жеткізді. Осындайда біз қазақтар ойланумыз керек, көзді ашуымыз керек. Дос кім, дұшпан кім, оны да білуіміз керек.
Қазақстан бұдан кейін де ислам елі болып қала бермек, бұны миссионер «достарымыз» да ұғатын кез келген сияқты. Ал, оларға жаны ашыйтын және миссионерлерге болысатын өз қандастарымызға - алдымен туған халқыңыздың тағдыры мен болашағына жаныңыз ашысын деп айтқым келеді.

[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Оян,Қазақ! Миссионерлердің қазақша сөйлегеніне неге мәз боламыз? «Президент және Халық», Республикалық қоғамдық-саяси газет, №14(014), 23.12.2005 ж., 7-бет және «Ислам және Өркениет» газеті, №6(66), 16-31 наурыз, 2006 ж., 8-бет.

ОТАНДЫ СҮЮ ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ БЕЛГІСІ

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ОТАНДЫ СҮЮ ИМАНДЫЛЫҚТЫҢ БЕЛГІСІ
[1]


Адам баласы ХХ-ғасырда бұрын-соңды болмаған ғылыми-технологиялық жетістіктерге қол жеткізіп, «Жер» деп аталатын планетамыз кішірейген сайын кішірейіп, бір алақанға сыйарлық жағдайға дейін жетті. Өткен ғасыр ғылым, білім, мәдениет және өнер, спорт салаларындағы орасан зор табыстармен ерекшеленді. Дегенмен, өткен ғасырда адам баласының тарихында болмаған зұлымдықтар да болды. Еуропа халықтары екі рет әлем соғыстарын ашып, дүние жүзін қызыл қанға бояды. І және ІІ дүниежүзілік соғыстарда бір діннің уәкілі болғанына қарамастан еуропалықтар бірімен бірі қырылысты. Батыс халықтары басып алған мемлекеттерде үш жүзден астам ірілі-ұсақты соғыстар жүріп жатты. Кей халықтар ұлт-азаттық көтерілістерді бастап жатса, енді бір елдерде төңкерістер жасалып, мыңдаған, тіпті миллиондаған адамдар қырылып, өлмегені сүргінделіп яки жарғыланып (сотталып), әсілі, жабайы һәм тұрпайы әлеуметтік кезеңде болмаған зұлымдықтар жасалды.
Жер бетінде ұшпақты орнатамын деген қызыл империя құлады. АҚШ кішкентай ғана ауылға айналған жиһанның сақшысы бола қалды. Трансконтиненталдық қаржы ұйымдары мен концерндер ауыл базарын басып алды. Доллар мен евро осы базардың ақшасына айналды. Бірақ, ХХІ-ғасыр да зобалаңдар мен дүрбелеңдерді ала келді. Араны әбден ашылған отарлаушы һәм қанаушы күштердің күпті болар түрі жоқ екені белгілі болды. Қару-жарақ жарысы одан да үдей түсті. АҚШ сияқты мемлекеттердің қорғаныс бюджеттері рекорд деңгейге дейін жетті. Ғылым мен технология жағынан мезет сайын жаңа табыстарға қол жеткізіп отырған адамзаттың қабағы түйік, көңілі қаяулы күйінде қала берді. Соғыс атаулының саны көбеймесе азайған жоқ. Жаңалықтың бәрін ашқан адам баласы бірімен бірі қалай тату-тәтті өмір кешу керек, міне осы сұрақтың жауабын әлі таба алмай жатқан тәрізді. Адамды тек жегіш тұтынушыға теңейтін материалист жүйе осы түрімен адам баласына тыныштық әкеле алмайтыны меніңше анық болды. Бір жағынан толық түсініктемесі әлі күнге дейін берілмеген «терроризм» қауіпі күллі адамзатты мазалайтын халге жетті. Бірақ, сонда да ең көп тауқымет біздің мұсылманның басына төніп жатты...
Міне, осы қорқынышты да үрейлі сахнаны көре білген зерделі адамдар адам баласын экономикалық, әскери, саяси шаралармен татулыққа, бақытқа жеткізу мүмкіндігінің шектеулі екенін аңғарғандай. Себебі, ХХ-ғасырдағы соғыстар аштық пен кедейшілік салдарынан емес, қайта байлық пен бақуаттылыққа таласудан, ұлтшылдық пен нәсілшілдіктен, әсіресе материализмнен пайда болды. Бізге мәлім тарихта адам баласы ешқашанда осыншама көп байлыққа, материалдық мүмкіндіктерге ие болған емес. Алайда, қазіргі адамзат материал жағынан емес, руханият жағынан жүдеп кеткен сияқты. Күллі жиһанды үйдегі теледидар мен компютерге сыйғызған адам баласы, жұдырықтай жүрегіне барлық адамзатты сүю, жақсы көру сезімін сыйғыза алмады. Демек, бүгінгі адамзат баласы бірінші кезекте материалдық байлыққа емес, рухани байлыққа, ізгі адамдарға зәру. Өзгелердің діни сенімдеріне толеранттылықпен қарап, адамды адам болғаны үшін жақсы көріп, сыйлайтын, барлық мәселелерді сабырлылықпен, кешірімділікпен, татулықпен шешетін адамдарға мұқтажбыз.
Ислам діні әркімнің діни сеніміне еркіндік беретін, басқа діндердің болуын мойындайтын бірегей дін. Әркімнің өз діні бар. Бұл адам баласының тума құқығы. Біреуді зорлап дінге кіргізуге болмайды. Ислам діні бұған тыйым салған. Дініміз адамдардың түрлі-түстілігін, алуан тілде сөйлеуін адами байлықтың көрсеткіші деп мойындаған. Мұқтаж адамдарға олардың діни сеніміне қарамастан жәрдем беруді бұйырған. Мұсылман үмметінің 1400 жылдық тарихына қарайтын болсақ діни толеранттылық пен хошкөрушіліктің көптеген үлгісін байқауға болады. Әсілі, ислам діні бірінші рет барлық адамзатты диалогқа шақырған бірегей дін. Дініміз адам баласын Аллаһ Тағалаға ортақ қоспау төңірегінде келісімге шақырған. Құлға құл болудың орнына бәріміз бірдей Жаратушыға ғана құл болайық дейді Құран Кәрім. Пайғамбарымыз бір сөзінде «Адамзаттың ең хайырлысы, адамдарға пайдалысы» деген. Ислам дініндегі ахирет сенімі болса бұ дүниеде жамандық һәм зұлымдық жасаудың алдын алатын ең үлкен күш. Ахиретте Жаратушының алдында жауап беретінін білетін адам бұ дүниеде қылмыс жасай ала ма? Ал, қылмыстың ең үлкенінің бірі күнәсіз адамдарды қанау, олардың құқықтарын таптау, зұлымдық жасау емес пе? Сондықтан, ислам дінінің басты мұраты ізгі адамдарды өндіру болған. Исламның барлық бұйрықтары да адамды этикалық дамуға, рухани байлыққа, ізгілікке, әділеттілікке, тазалыққа шақырады. Әр адамның қасына бір-бір сақшыдан қою мүмкіндігі жоқ. Оның орнына әр адамның жүрегінде өз сақшысы болуы керек. Қылмыспен күресте құқықтық және полициялық шараларды қолданумен қатар азаматтарға рухани жауапкершілік артатын ислам дінінің керемет қағидаларын насихаттау жұмысы да қатар жүргені жөн. Діни тәлім-тәрбие алған, Аллаһ Тағалаға иман етіп, ахирет күні жауап беретінін білетін адамдар қылмысқа бармайды. Осыған қарамастан кейбір залым күштер дінімізді басқаша көрсетуге тырысуда. Батыс елдеріндегі кейбір ақпарат құралдары ислам дінін террормен, лаңкестікпен байланыстыра атағанды әдетке айналдырды. Бұған инанушылар бізде де бар көрінеді. Осы күштер мұсылман қазақ халқын діндерге бөліп, тариқаттарға бөліп, сананы улай отырып өздерінше халқымыздың тұтастығына нұқсан келтіргісі келеді. Осыған өте сақ болуымыз керек.
Жоғарыда келтірілген маңызды мәселелерді шешуде, қасиетті Отанымызды ішкі және сыртқы қауіптерден қорғауда әскерлердің атқарар рөлі аса маңызды. Әскерлік қыйын да қасиетті кәсіп. Осының мән-маңызын жақсы білуіміз керек. Өйткені, әскерлік – Отан деп аталатын ұлттың киелі ата-мекенін қорғауды, қажет болған жағдайда өз жанын Отан үшін құрбан етуді, шәһидтікті ең жоғары рухани дәреже деп білуді талап ететін кәсіп. Қарулы күштеріміз тәуелсіздігіміздің, азаттығымыздың, еліміздің тұтастығының, болашақ ұрпақтарымыздың амандығының мызғымас қорғаушысы екенін естен шығармайық. Әскери қызметтегі азаматтарымыздың Отанды қорғау бағытындағы мақсаттарды толыққанды орындауы Отан деген ұғымды дұрыс түсінуіне және Отанды өз жанынан артық сүйе білуіне тікелей байланысты. Пайғамбарымыз Әз Мұхаммед Мұстафа (с.а.у.) бір сөзінде: «Отанды сүю иманнан» деп айтқан екен. Яғни, иман сияқты мұсылман пенденің ең басты рухани байлығының құрамдас бөлігінің бірі – Отанды сүю болып табылады. Бұл не деген сөз? Отанын сүймейтін адамның иманы толық емес деген сөз, әрине. Ал, иманы толық болмаған адамның рухани дәрежесі төмен және ахиреттегі ахуалы мүшкіл болмақ...
Отан деген киелі ұғымды Пайғамбардай дәл суреттеген жан болмаса керек. Ол, Отанды сүюді ең қымбат ғибадаттардың қатарына жатқызған. Жоғарыдағы сөзі осының дәлелі. Бұларға қоса отанды жаугершіліктен, бұзақылықтан, шабуылдан қорғау мақсатында жасалатын соғыс (жиһад) та дініміздегі маңызды ғибадаттардың қатарына жатады. Отанымыздың амандығы заманауи ғылымдарды меңгерген, діні мен тіліне берік, көзі ашық, көкірегі ояу, еркін ойлай алатын ұрпақтарға аманат етілсе, көзіміз артта қалмас...
[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, «Отанды сүю – иманның белгісі». «Дала мен Қала» газеті, 09.04.2004 ж., 16-бет.

КЛЕВЕТА НА ИСЛАМ

Муртаза БУЛУТАЙ
Кандидат философских наук,
Религиовед, культуролог


КЛЕВЕТА НА ИСЛАМ[1]


В источниках ислама – священном Коране и хадисах Пророка Мухаммеда – нет слов «убивайте людей, попирайте права других», нет таких призывов. Ислам учит единению, милосердию, призывает к миру.
Однако в последние годы появились силы, стремящиеся сделать из ислама пугало, и, завоевав таким образом дешевый авторитет, развернуть свои «политические игры». Главная цель таких политиков – установить свою власть над миром. Для этого они нашли удобный повод, устрашая людей угрозой «исламского экстремизма», «исламского фундаментализма». Нагнетая страхи, эти силы хотят представить себя в роли «спасителей». Как будто этого мало, в последнее время стали часто организовываться конференции на такие темы, как «Ислам и терроризм», «Ислам и национальная безопасность» и другие темы подобного направления. Люди, не знающие историю ислама, не изучавшие углубленно священный Коран, не имеющие специального образования в области религиоведения, упражняются в возведении на нашу веру ложных обвинений. Ведь ислам – это религия не только арабов или афганцев. В число двух миллиардов мусульман всего мира входят и англичане, и немцы, и китайцы, и японцы, и русские, представители всех наций и народностей. Бесспорно и то, что в обозримом будущем их число не только не уменьшится, но и увеличится. В таком случае, словосочетание «исламский терроризм» задевает достоинство каждого мусульманина и не соответствует научной истине.
Казахстан – молодое государство, однако казахи не являются неверующими в религиозном плане. Наши предки в свое время приняли ислам, который мы исповедуем до сих пор. Эту истинную веру, являющуюся величайшей мировой религий, исповедуют также большинство тюркоязычных народов. Во всем мире численность мусульман достигает двух миллиардов. Число государств с мусульманским населением составляет около 60-ти. Казахстан – полноправный член Организации Исламской Конференции. Казахская земля обширная, с богатыми недрами, но с малочисленным населением. Поэтому много тех, кого привлекают богатства нашей земли, ее гео-политическое и гео-стратегическое положение.
Увеличивается также и число тех, кто стремится превратить Казахстан в регион религиозной экспансии. Они, вместе с прибывающими сюда западными миссионерами, хотят в будущем разделить казахский народ. Эти силы разрабатывают специальные планы по раздроблению казахской земли. Они стремятся претворить у нас свои, чуждые нам идеи, используя и пропагандируя понятия «права человека», «свобода вероисповедания» по своему усмотрению, в своем понимании, в выгодной для себя интерпретации. Поэтому я хочу с этой позиции рассказать о ситуации, которая сложилась во время организованной в Алматы международной конференции на тему «Глобализация и диалог конфессий в странах Центральной Азии». Ее организаторами были Министерство науки и образования РК, Национальная Академия наук, Институт философии и политологии, Посольство Ирана в РК. Конференция состоялась 21 июня в Институте стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан. С докладами выступили приехавший из Москвы специалист Института Карнеги, доктор исторических наук, профессор А.В. Малашенко, ученые и государственные должностные лица из Казахстана, Ирана, Узбекистана и других стран.
Но я заметил, что на этой конференции, которая была организована под предлогом диалога, некоторые ее участники преследовали в основном одну цель – очернение ислама, стремление представить его как угрозу миру. Например, Малашенко хотел донести до участников конференции мысль о том, что «Ислам предполагает убивать людей, о чем в Коране содержится прямое указание. Это означает, что правила шариата предписывают исходящее от ислама право на убийство человека. В исламе убийство человека предопределяется религиозными предписаниями». Его поддержал наш казахстанец, главный научный сотрудник Института стратегических исследований, доктор философских наук, профессор А.Г. Косиченко. Он, в свою очередь, заявил следующее: «Я полностью согласен с г-ном Малашенко. Ислам не поддается унификации». Малашенко привел также данные анкетирования, проведенного среди мусульманской молодежи в Москве о том, что Усама бин Ладен якобы является вторым по популярности после Пророка Мухаммеда. По этому поводу было высказано много различных мнений. Я тоже высказал свою позицию: «Я не поддерживаю точку зрения ни г-на Малашенко, ни г-на Косиченко. Они не имеют специального образования в области исламоведения, поэтому не понимают его глубины, гуманизма, универсальности. Не изучали такие основные науки, как история ислама, акиду, фикх, калам, хадис, тафсир, сиар, жарх, тагдиль, табакат и проч. Люди, пренебрегающие нашим языком, несмотря на то, что прожили здесь достаточно лет, не должны считать себя вправе очернять перед нами нашу религию. Ни в одном аяте Корана или хадисе Пророка нет призыва «убивать людей». Каждый волен принимать нашу веру или выйти из нее. Никому не дано права убить человека по причине того, что «ты неверный». Поэтому вы не должны вводить людей в заблуждение, не запутывайте их. Коран ясно говорит о неверных в следующем аяте: «Они будут с вами бороться, насколько у них хватит сил, пока вы не измените своей вере. Тот из вас, кто отвергнет свою веру и умрет неверным, потеряет все – в ином мире ему не зачтется то, что им было сделано на этом свете. Они грешники, и за это их постигнет вечная кара!» (сура аль-Бакъара, аят 217). Но здесь нет предписания убивать неверных, а говорится, что Всевышний сам определит им наказание в другом мире».
О тех, кто вначале принял ислам, а затем вышел из него и обратился в какую-нибудь другую веру, даются также разъяснения в сурах аль-Бакъара аят 108, аль-Имран аяты 86-90, аль-Ниса аят 137, аль-Нахыл аяты 106-109 и суре Мухаммед аят 25. Если читатель обратится к переводам текста Корана, то сможет убедиться, что ни в одном из них нет понятия, призывающего к убийству неверных. В указанных аятах только разъясняется их неправота и установленное им за это на небесах наказание. Например, в суре аль-Ниса говорится следующее: «Кто, будучи благоверным, затем несколько раз изменит своей вере, того Аллах не простит и не благословит их». Человек по имени Абдуллах Аби ибн Сагд ибн Сарх, занимавшийся во времена нашего Посланника записью ниспосланного Корана, в одно время вышел из ислама. Такое действие обозначается словом «иртидад». Однако Посланник не стал наказывать его за это через смертную казнь. Ибо в суре аль-Бакъара аят 256 сказано: «В вере нет насилия!» Этот человек через некоторое время вновь принял мусульманство.
В истории ислама были войны, когда некоторые, выйдя из веры, сеяли смуту среди народа. Эти войны получили название «ридда». Например, такие войны были во времена правителя Абу Бакра (571-634) Но эти войны были не из-за того, что эти люди изменили вере, а потому, что они хотели, посеяв смуту, разрушить государство. В наше время тоже применяются решительные меры к тем, кто хочет силовым путем ликвидировать конституционный строй. К примеру, в Уголовном кодексе РК имеются статьи 165, 167, 367, 368, 369, 373, 380 и 383, предусматривающие определение меры наказания в виде смертной казни для тех, кто совершил в отношении государства такие преступления, как предательство, террористический акт. Известно, что за такие преступления предусмотрена смертная казнь во многих странах. Поэтому я в своем выступлении на конференции подчеркнул, что нельзя предъявлять ложные обвинения исламу, используя действия, применяемые в законодательном порядке, в соответствии с властными полномочиями руководством некоторых государств.
Нельзя также доверять сведениям, приводимым в отношении Усамы бин Ладена. Мусульманская молодежь сама хорошо знает, кого брать себе в пример. Всем хорошо известно, что США этого человека сами финансировали, приняли на работу в ЦРУ и оказывали ему всяческое покровительство. Недавно президент Пакистана Первез Мушарраф заявил, что теракт 11 сентября был организован не Усамой бин Ладеном, а другими силами.
В исламе нет понятий «экстремизм, фундаментализм, терроризм». Все эти «измы» вышли из Европы и Америки. Доказательство нужно? Пожалуйста. Кто повинен в том, что во время первой мировой войны погибло около 25 миллионов невинных людей? А кто погубил около 70 миллионов людей, открыв вторую мировую войну? Начиная с ХV века, кто завоевывал Америку, Африку, Австралию, Индию, Китай? Разве не Британская империя дважды объявляла войну Китаю в 1840-1842 г.г. из-за желания завладеть рынком опия, а в 1860 году вошла в Пекин? А кто попирал права человека, привел к сепаратизму, открыл дорогу апартеиду, насаждал расизм, шовинизм – ведь еще совсем недавно в Южно-Африканской Республике темнокожим запрещали садиться в общественные автобусы, ходить в школы, в церкви вместе с белыми? Кто узаконил гомосексуальные и лесбийские браки? Кто занимает первые места в совершении насилия над детьми, по самоубийствам, семейным разводам, кто внес «большой вклад» в распространение СПИДа? И теперь еще они хотят обвинить чистейший ислам в экстремизме и терроризме! Где, в чем ислам представляет собой угрозу? Хотелось бы знать, какое зло принесла человечеству мусульманская умма (община) за 1400 лет своего существования? Мусульмане не подавили языки народов, присоединившихся к исламскому миру, а болгары, греки и сербы, находившиеся под османским владычеством 500 лет, остались в православной вере и сохранили свой язык. Египетские христиане (копты) уже 1300 лет исповедуют православное вероисповедание под мусульманским управлением. Народности Индии также сохранили свои верования в течение тысячелетнего управления мусульман на субконтиненте. Население Московского княжества во времена Золотой Орды также осталось при своей вере. В таком случае, о каком «исламском терроризме» можно говорить? Так что здесь могут иметь место только ложные обвинения, не объективные, а субъективные причины, злонамеренный умысел и скрытые цели. Сам ислам и жизнь нашего Пророка чисты от терроризма и экстремизма. А европейцы и американцы уничтожили народы, которые они завоевывали, изгнали их, а их земли и жилища забрали себе. Католики захватили Испанию, и когда они стали уничтожать иудеев, османский султан направил туда военные корабли, привез их в Стамбул в 1492 г. и поселил их в самых лучших местах. И теперь они вот уже 500 лет как живут там в богатстве и радости. Почему эти вышеуказанные «знатоки» не говорят об этих фактах?
Непонятно как докладчик Косиченко, выступивший на конференции, может считать себя исламоведом, если он не обучался в специальном исламском учебном заведении, живя в Казахстане, не может читать издания на казахском языке, не слушает радиопередачи на казахском языке, не смотрит казахские телепрограммы, если он невежда в области духовной культуры казахского народа? И какое у него есть право, ничего не зная обо всем этом, высказывать свои мнения об исламе, поучать мусульман и очернять в их же глазах их священную веру, которую они исповедуют уже в течение многих веков? Взяв на конференции слово для выступления, я отметил также: «Г-н Косиченко, в прошлом году в №4-5, 2001 г. журнала «ANALYTIC» – официальном издании Института стратегических исследований при Президенте РК – Вы опубликовали статью «Религиозная ситуация в Республике Казахстан». В этой статье Вы высказали абсолютно ошибочные мнения, не отвечающие здравому смыслу…». Затем я остановился на некоторых его высказываниях и доказал, в чем их ошибочность. Может, Косиченко и является философом, но я не могу назвать его религиоведом. Остановлюсь на некоторых моментах вышеназванной его статьи, чтобы его позиция была понятна массовому читателю. Он пишет: «…в идеале реально светским государством может быть только общество неверующих людей». Автор не берет во внимание тот факт, что в сознательной истории человечества не может быть общества без религии. Даже в период Советской власти функционировал Институт богословия, готовивший проповедников христианства. Отмечались почти все христианские праздники. В Бухаре тоже действовало медресе, готовившее имамов. В то время в Москве было «Духовное управление мусульман СССР». Хоть и всего несколько человек со всей страны, но мусульмане совершали хадж. Несмотря на то, что Советская власть ограничивала религию в известных рамках, общество не было абсолютно безбожным. Для доказательства этого хочу привести одно свидетельство, содержащееся на 271-й странице недавно вышедшей в Алматы книге профессора А.И. Артемьева «Свидетели Иеговы Казахстана и Средней Азии, историко-религиоведческий анализ». Это – постановление Президиума Верховного Совета, подписанное его председателем А. Микояном (1895-1978) и секретарем М. Георгадзе (1912-1982) – документ, не подлежавший опубликованию в тот период времени. Этот важный документ адресовался председателю Совета по делам религиозных культов при Совете Министров СССР. Для нас этот документ важен с двух позиций. Во-первых, его наличие доказывает существование специального учреждения по делам религий в условиях безбожия и атеизма Советской власти. Во-вторых, этот документ снимал ограничения с деятельности христианских сект «Свидетели Иеговы», «Истинно-православные христиане», «Иннокентьевцы», «Адвентисты-реформисты» и освобождал их от административного надзора. Другими словами, не будет ошибкой, если мы скажем, что с 1965 года указанные секты получили поддержку со стороны государства. А мы думали, откуда приехало к нам столько миссионеров? Оказывается, они не появились откуда-то, эти люди все последние 50 лет при значительном ограничении исламского воспитания и просвещения, беспрепятственно вели свою пропаганду. Если принять во внимание, что в Советском Союзе запрещалось свободно пропагандировать ислам, несмотря на наличие десятков миллионов мусульман, то становится явной односторонняя политика Советской власти и в этом вопросе.
А теперь перейдем к рассмотрению понятия «светского государства». Оно имеет в своей основе западное происхождение. Ислам никогда не делит жизнь на «религиозную» или «мирскую». В исламе нет такого противопоставления. По исламу мусульмане должны вести и обычную жизнь, и думать о предстоящей жизни в ином мире. В Коране говорится: «О, наш Господь! Дай нам благочестие на этом свете и благодать в ином мире» и «О, Мухаммед! Не забывай и о земной доле!». Это означает, что ислам не запрещает мирские радости, как это принято в некоторых других религиях. Но все твои поступки в этой жизни будут учитываться на небесах. Что посеешь на земле, то пожнешь на небесах. А что лежит в основе понятия «светское государство»? В христианстве главенствует духовенство, то есть существует духовная иерархия. Также и в иудаизме, буддизме. Они в свое время не только управляли государством, но и постоянно боролись с наукой. А в исламе не предусмотрено от имени Бога осуществлять власть над людьми, прощать им грехи или накладывать на них проклятье, отлучать от веры. Перед тем, как уйти из жизни, наш Пророк Мухаммед никого не оставил вместо себя и не назначил своим представителем. В исламе никто из смертных не может решать, «кому положено в ад, а кому – в рай». У католиков во времена инквизиции грешников наказывали через сожжение на костре. Поэтому Папа Римский Иоанн Павел II 12 марта 2000 года на состоявшемся в Ватикане церемонии перед десятками тысяч верующих попросил извинения у всего человечества за преступления католической церкви, совершенные в прошедшее тысячелетие. В числе этих преступлений – гонения евреев, раскол церкви и религиозные войны, крестовые походы и насаждавшие войны церковные догматы, угнетение слабых и бедных, принятие решений, узаконивших рабовладение. В западных архивах и исторических книгах сохранились сведения о том, что во Франции и Германии около трехсот тысяч женщин, как и Жанна де Арк (1412-1431), были заживо сожжены после обвинения их церковью в колдовстве.
И как понимать то, что Косиченко, зная обо всем этом, ищет истоки терроризма не в другом месте, а именно в исламе? В своей вышеупомянутой статье он, указывая, что «Казахстан во всей своей предыдущей истории был религиозной провинцией», далее пишет: «Никогда на территории Казахстана не доминировала какая-нибудь одна из религий, никогда религия не была государственной – то есть нет традиций теократического государства», чем противоречит сам себе, опровергая свой предыдущий постулат. Это показывает уровень понимания Косиченко религии как предмета исследования. Сначала автор раскрывает понятие «светского государства» как «атеистического», а затем стремится показать, что раньше у нас не было государства с официальной религией. Даже если он не берет во внимание ислам, он, оказывается, не знает и того, что на казахской земле во времена тюркского каганата существовало теократическое государство. Известно, что столица Западного тюркского каганата – Суяб – находилась на казахской земле. Правитель этого Западного тюркского каганата – каган – считался представителем небесного божества на земле, верховным жрецом. Тюрки иногда называли кагана «сыном небесного бога, его потомком, великим наместником, его тенью». Поэтому прибывший на прием к кагану Истеми (ум. 576?) посол византийского императора Земарх перед тем, как войти, очищался, прыгая через огонь. Это только один аргумент, доказывающий существование у нас теократического государства в доисламский период. Во-вторых, во времена существования на территории современного Казахстана государства караханидов Сатук Бугра хан (915-955), приняв ислам в качестве официальной религии, стал именоваться Абдулкарим Сатук Бугра хан. В 960 году его сын Муса объявил ислам государственной религией Караханского государства. Историки говорят, что столица караханского государства город Баласагун находился рядом с современным Шу (Чу). В-третьих, Хазарский каганат (602-1016), объединявший в свое время нынешний западный регион Казахстана, в 732 году признал ислам официальной религией, а при правлении кагана Юсефа процесс мусульманизации завершился. Булгарское государство, которое находилось на западе нашей страны, тоже вошло в ислам после того как Алмуш хан в 920 г. добровольно принял ислам. Еще один факт – в период правления династии саманидов (819-1005) в южных регионах Казахстана ислам был официальной религией. В Золотой Орде во времена хана Узбека (1312-1342) ислам также был в официальном порядке признан государством. Можно и дальше перечислять подобные факты, но, думаю, что этого уже достаточно. Таким образом, на нашей земле в течение более тысячи лет была только одна религия – исламская, имеющая официальный государственный статус.
В связи с этим утверждение г-на Косиченко о том, что «никогда на территории Казахстана не доминировала ни одна религия, никогда религия не была государственной», доказывает то, что он недостаточно знает историю нашей страны, или специально хочет убедить нас в том, что религия в Казахстане не имеет исторических корней. При чтении статьи Косиченко приходишь только к одному выводу – о том, что ислам представляет большую опасность для будущего Казахстана. В то же время, по его понятиям, возникшее всего в ХVI веке в Европе как реакция против католицизма и только недавно привнесенное в нашу страну протестантство может стать той самой религией, которая окажет большую помощь для расцвета нашей страны. Приведу его высказывание в пользу протестантства: «Протестантские деноминации, вообще говоря, в большой мере соответствуют Закону РК «О свободе вероисповедания и религиозных объединениях», чем ислам и православие». Получается, что действия мусульман и православных, составляющих большинство населения страны, не соответствуют в полной мере закону?!
В этой же статье Косиченко указывает, что в Казахстане всего насчитывается 40 конфессий. И это тоже неверное утверждение. Мы часто говорим, что «Казахстан – это многонациональное и многоконфессиональное государство». По моему мнению, здесь необходимо выяснить один момент. В современном мире, за редким исключением, нет государств, в которых проживает только один народ, исповедующий, соответственно, только одну религию. Например, в Германии население составляет свыше 80 миллионов человек. Из них 4-5 миллионов – мусульмане, а 7-8 миллионов – не немцы, проживают представители всех народов мира. В этой стране есть около пяти тысяч мечетей, причем их количество не меньше чем церквей, если не больше. Однако в документах не говорится, что Германия является мусульманским или многонациональным государством. Разумеется, в каждой стране могут жить представители других конфессий. Но все эти конфессии не являются же официальными на государственном уровне. Разве есть необходимость включать в официальные документы в качестве отдельной конфессии какую-нибудь веру, которую придерживаются 200-300 человек? К примеру, возьмем Соединенные Штаты Америки. Там присутствуют, можно сказать, все верования и секты, существующие в мире. Тем не менее, США считаются страной иудейско-христианского направления. То есть обычаи, традиции, законы, система государственного управления, международные отношения, вплоть до Конституции – все сформировано на христианской, еврейской основе. Президент страны дает присягу, положив руку на Библию. А ведь в США есть около 10 миллионов мусульман и буддистов, есть представители других верований. Однако, несмотря на это, в этой стране господствуют только две указанные религии. В Израиле такая же ситуация, хотя и здесь около 15% населения составляют мусульмане, а также проживают представители свыше ста национальностей, живущих в смешанных браках с евреями. Но евреи не называют свою страну многонациональной и многоконфессиональной.
По моему мнению, в Казахстане есть две основные религии – ислам и православная ветвь христианства. А самая древняя – ислам, православие же распространилось в последние века. Остальные верования по субъективным причинам только начали у нас распространяться. Их нельзя считать конфессиями. И вообще, не стоит, думаю, применять часто понятие «конфессия». То же и в отношении подхода к вопросу о национальностях. У нас в стране две основные национальности – казахи и русские. Коренная нация – казахи. Что касается других, то в их числе – в основном представители тюркоязычных и славянских народов. Не стоит увеличивать это число, учитывая каждого отдельного представителя какого-либо народа в каком-либо городе.
Если вернемся к статье г-на Косиченко, то отмечу, что он часто ошибочно применяет выражение «исламская иерархия». К примеру, в одном месте своей статьи он пишет: «Однако эта форма суннизма с точки зрения духовного управления мусульман Казахстана имеет свои недостатки: в силу аморфности и толерантности она слаба в организационном отношении и потому малоиерархизирована, что затрудняет управление ею». Но ведь, как мы выше подробно останавливались, в исламской религии нет духовной иерархии. Всевышний Аллах в Коране накладывает запрет на подобное. Одной из причин, приведших христианство к заблуждениям, является введение в веру чуждых элементов, то есть вмешательство в дела Всевышнего. Так что Косиченко, по незнанию, а может, находясь под влиянием других религий, подвергает ислам смехотворной критике за то, что наша религия «малоиерархизирована и это затрудняет управление ею». Стремясь раскрыть «религиозную ситуацию в Казахстане», не зная основные каноны ислама, хочет найти в нем религиозную иерархию, которая имеется в иудействе, христианстве и буддизме. В другом своем высказывании он задевает достоинство всей казахской нации, причисляющей себя к мусульманству. Возомнив себя нашим наставником, он заявляет: «Около 80 процентов казахов относят себя к мусульманам», чем сразу выводит остальные 20 процентов из мусульманства. Видимо, посчитав, что этого «мало», он заключает: «Думается, оправданным будет такой вывод относительно реальной религиозности населения Республики Казахстан: общее количество верующего населения составляет именно 10-15 процентов, а если иметь в виду, что вера в Аллаха, в Бога требует соответствия норм веры нормам поведения (что трудно), то число верующих еще меньше». Таким образом, он выводит из веры 85-90 процентов казахстанских мусульман. В действительности же, чтобы причислить себя к исламской вере, необходимо только одно условие: верить в то, что Аллах существует и он един, признавать, что Мухаммед является его Посланником. Чтобы выйти из веры, надо отвергнуть веру в это. И только тогда будет считаться, что человек вышел из ислама. Мусульманин не считается вышедшим из веры, если не соблюдает некоторые ритуалы, установленные Всевышним, а считается совершившим грех. Это означает, что он остается мусульманином, хотя не читает намаз, не держит оразу (пост), не совершает хадж.
Автор статьи, не зная об этом, или опять же под влиянием других религий, стремится уменьшить число мусульман в Казахстане. Г-н Косиченко делит ислам на разновидности, сравнивая разные народы и государства в религиозном плане. Он пишет: «Не следует приближать «казахстанский вариант» ислама к его аравийскому содержанию, не надо его «улучшать», во всяком случае, необходимо четко представлять последствия подобных действий», и стремится напугать людей, вынося приговор исламу. То есть делит ислам на «арабский ислам», «казахский ислам». К слову, такое ошибочное разделение ислама встречается и у некоторых наших ученых и писателей. Они искусственно создают как бы новые религии, придумывая арабский, турецкий, иранский, узбекский ислам. Это огромное заблуждение, ибо ислам – единый, в единственном варианте. Все мусульмане друг другу являются братьями по вере. Главный источник ислама – священный Коран. Он сохранился в таком виде, в каком был ниспослан Посланнику, его содержание с тех пор не подверглось изменению. Поэтому все мусульмане в одной единой вере. Нельзя из-за верхоглядства делить ее, придумывать свое. Безусловно, казахская культура имеет как общие черты с культурами узбеков, арабов, турков, других мусульманских народов, так и различия. Даже можно сказать, что культуры всех 21 арабских государств представляют собой 21 ее вид. Те, кто подобно Косиченко, хочет выдумать варианты ислама, смешивают существо культур и религии мусульманских народов.
Мало того, г-н Косиченко, стремясь показать якобы внутреннюю разобщенность мусульман, указывает: «…вокруг некоторого разногласия внутри ислама (в Казахстане)». Какие же это разногласия? Положения, основы, предписания исламской веры всеми верующими воспринимаются однозначно. Здесь нет никаких разночтений, споров. По всему видно, что здесь сам автор придумывает спорные позиции. Он далее пишет в статье: «Настораживает, что многие мусульманские общества не регистрируются, поэтому их деятельность протекает вне контроля», что говорит о его озабоченности бесконтрольностью за действиями мусульман. В то же время Косиченко молчит, не замечая бесконтрольности за деятельностью некоторых верований и сект, действующих в Казахстане, которые приносят в жертву людей. Так почему же он берет в качестве примера только ислам, являющийся целостной, сильной религией? Дело в том, что Косиченко проводит здесь скрытую идею, говоря: «В целом пока роль «исламского фактора» в реальной политике, экономике, иных сферах казахстанского общества невелика. Следует на этом уровне ее и сохранять». То есть он дает кое-кому определенное указание в этом направлении.
Потом он идет дальше, развивая в статье мысль о том, что, если влияние ислама в Казахстане усилится, то может возникнуть угроза превращения его в исламское государство, потери им статуса светского государства. Разве можно назвать отсталыми такие мусульманские государства, как Арабские Эмираты, Египет, Турция, Кувейт, Оман, Саудовская Аравия, Малайзия, Индонезия и т.д.? Получается, что исламская религия не должна укрепляться в самих же мусульманских странах?
Автор статьи пугает читателей тем, что такие государства, как Турция, Саудовская Аравия, Арабские Эмираты, Пакистан, Кувейт через образовательные организации и благотворительность усиливают миссионерскую деятельность. Указывает на то, что на юге Казахстана функционируют казахско-арабские, казахско-турецкие университеты, готовящие кадры с углубленным изучением духовной культуры. В то же время он ни слова не говорит об учебных заведениях других стран, действующих на территории нашей страны. Я не преподаю в этих университетах, но не могу согласиться с нагнетанием автором страхов по их поводу. Например, в городе Туркестане в 1992 году был открыт Международный казахско-турецкий университет им. А. Яссауи в соответствии с соглашением, заключеннным руководством Казахстана и Турции. Университет финансируется из бюджета двух стран. В нем получают знания в области медицины, права, журналистики, ветеринарии и других 15 тысяч нашей молодежи. Не будет ошибкой сказать, что этот ВУЗ готовит специалистов не только для южного региона, а и для всей нашей страны. Кто поверит, что светское государство Турция готовит в Казахстане исламские кадры? Прежде чем выдвигать обвинения, надо, наверное, изучить объект нападения. И что стоит за нагнетанием страхов, что кроется за этим обличительным пафосом? Или в нашей стране открытие и финансирование учебных заведений является незаконным? Тогда почему Косиченко ничего не говорит об открытии у нас учебных заведений европейцами? Выходит, что только учебные заведения, открытые имеющими с нами общие культурные корни исламскими странами, представляют собой угрозу, а европейцами, США, Россией – не представляют опасности? Значит ли это, что Министерство образования и науки РК неправильно поступает, утверждая документы и выдавая лицензии вузам, открываемым мусульманскими странами? Или г-н Косиченко хочет этим выразить недоверие этому министерству и руководству нашей страны? Кроме того, сам боясь ислама и запугивая им других, автор в своей статье отрицательно высказывается в адрес благотворительных фондов из исламских стран, действующих у нас.
И почему он, назвав свою журнальную статью «Религиозная ситуация в Республике Казахстан», акцентировал свое внимание только на исламе? Почему не остановился на других религиях и сектах, во множестве расплодившихся у нас? Казахская молодежь сейчас попадает в сети верований, поклоняющимся даже дьяволу, о которых раньше никто не слыхивал даже. Почему Косиченко не говорит ничего об этих сектах, занимающихся раздроблением нашего народа, растаскиванием его по своим углам, если его действительно волнует судьба Казахстана?
В заключительной части своей статьи он также бесцеремонно подвергает нападкам Духовное управление мусульман РК и оглашает свою оценку казахскому народу: «Достигла опасного состояния тенденция на доминирование представителей титульной нации в руководящем составе Духовного управления мусульман Казахстана. Известно, что в первом его составе казахи были в меньшинстве, в настоящее время они составляют абсолютное большинство. Это чревато недовольством представителей ряда традиционно мусульманских этносов Казахстана (узбеков, уйгуров, чеченцев)». То есть Косиченко выражает пожелание, чтобы число казахов было на прежнем уровне – в меньшинстве, считая их преобладание в руководстве Духовного управления опасной тенденцией. У казахов есть пословица: «Тот, кто следит за своим ртом, станет бием (судьей), а кто за увеличением стада –баем (богатым)». Так вот, думаю, ему было бы нелишне запомнить ее. Если казахи являются мусульманами, живут в своей стране, то кому как не им самим и преобладать! Не является ли это недовольство Косиченко ростом мусульманства в нашей стране также и указанием на то, что после обретения Казахстаном суверенитета в государственном управлении стали преобладать казахи, в то время как до этого они были в меньшинстве? Нельзя также не сказать и о том, что, противопоставление г-ном Косиченко казахов представителям других мусульманских этносов в Духовном управлении мусульман, является прямым стремлением разжечь огонь раздора между народами. На какой аргумент он опирается, говоря о то, что «другие этносы недовольны»? Может, к нему поступили заявления от братьев-мусульман – узбеков, уйгуров, чеченцев? Есть ли у него подтверждение этому? Если нет – то это тоже клевета. Известно, что на местах в отделениях Духовного управления служат представители всех народов. В одном только Алматы в 23 мечетях имамами являются азербайджанцы, турки, уйгуры, дунгане, чеченцы, ингуши, татары. Г-н Косиченко в завершение своей статьи дает свои предложения (непонятно, кому он их адресует – М.Б.) и заключает: «… народный ислам, сочетающий ислам с традиционными доисламскими верованиями казахов – язычеством, шаманизмом. Надо такую форму ислама и сохранять, не поддаваясь искушению очистить ислам. К дальнейшему усилению роли ислама в казахстанском обществе надо отнестись с осторожностью. Коротко говоря, необходимо держать под государственным контролем влияние «исламского фактора» на все стороны жизни казахстанского общества…» Оставляю на суд самих читателей определить, как можно понимать подобные высказывания. Хотелось бы также обратить внимание директора Института стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан и шеф-редактора вышеназванного журнала на то, чтобы перед опубликованием таких статей они немного вдумались в их содержание.
Завершая статью, отмечу, что на вышеназванной конференции были интересные доклады доктора философских наук Н.Л. Сейтахметовой «Духовность как высший принцип мусульманской культуры», кандидата исторических наук Н. Нуртазиной «Духовное наследие народов Центральной Азии в свете межконфессионального диалога», А.К. Избаирова «Ислам в социально-политических процессах в Центральной Азии». Однако, хочу отметить также, что доклады сотрудника Института стратегических исследований при Президенте страны Е.В. Тукумова «Арабо-израильский конфликт как фактор развития исламского терроризма» и С.Л. Смирнова «Ислам и терроризм» подготовлены в одном направлении с позицией г-на Косиченко и не соответствуют истине. Как понимать, что сотрудники политико-аналитического учреждения, напрямую относящегося к Президенту страны, придерживаются мнений, полностью совпадающих с ошибочной позицией представителей других стран? А ведь они знают о том, что глава нашего государства Н.А. Назарбаев с самого начала неоднократно заявлял, что Казахстан – мусульманская страна, и слышали, как он на высоком уровне с разных трибун, приводя в пример аяты и хадисы, говорил об отсутствии какой-либо связи терроризма и экстремизма с исламом.
Обобщая вышесказанное, хочу подчеркнуть значимость этой проблемы, имеющей прямое отношение к будущему нашего народа. Все СМИ, публикующие материалы по исламской теме, думаю, должны с осторожностью относиться к ложным обвинениям, приписываемым нашей религии. Ясно, что приписывание исламу такого опасного и омерзительного явления, как терроризм, является недопустимой ошибкой политического свойства. Хотелось бы также, чтобы такие патриоты, как Имангали Тасмагамбетов, Мухтар Кул-Мухаммед, Шамша Беркимбаева, вносящие большой вклад в исследование и пропаганду духовного наследия нашего народа, и все образованное казахстанское общество, поддерживая позицию Главы государства, предприняли безотлагательные меры и поставили заслон применению термина «исламский терроризм» в качестве научно и политически неверного определения, дискредитирующего такую величайшую и истинно гуманную религию, как ислам.

Сокр. перевод от газеты «Жас Алаш» №96(14512) от 13.08.2002 г.

[1] БУЛУТАЙ М., Клевета на Ислам. «Казахская правда», №11 (92), ноябрь 2002 г.

ИСЛАМТАНУ

Мұртаза БҰЛҰТАЙ
Философия ғылымдарының кандидаты,
Дінтанушы, мәдениеттанушы


ИСЛАМТАНУ
[1]


Тәухид нанымы негiзiндегi ислам дiнi уә мәдениетiн, әдебиетi уә өркениетiн зерттейтiн ғылымдардың жыйынтық аты. «Аллаһ Тағалаға тәсiлiм болу, берiлу, мойынсұну; сәлеметтiлiкте һәм бейбiтшiлiкте болу» мағыналарындағы «ислам» сөзi Құран Кәрiмдегi көптеген аяттарда кезiгедi. Мәселен; «Аллаһтың хұзырындағы бiрегей хақ дiн – ислам-дүр» (3/19), «Бүгiн сендерге дiндерiңдi кәмiл қылдым, сендерге нығметiмдi тәмам еттiм және сендерге исламның ғана дiн болуына разы болдым» (5/3), «Аллаһ кiмдi тура жолға салғысы келсе, оның жүрегiн исламға ашады» (6/125).
Исламтанудың дінді зерттейтiн ғылым салалары (дiн ғылымдары) мыналар;
1-АҚИДА: «Иғтиқад» деп те аталатын бұл сала иманның негiздерiн, дiннiң сипаттары мен пайдаларын, ислами иманның шарттарын, Аллаһ Тағаланың сипаттарын т.т. зерттейдi. Осы саланың белгiлi тұлғалары Әбу Мансұр Мұхаммед әл-Матұриди (уаф. 944) және Әбу әл-Хасан Әли Исмаилұлы әл-Әшари (873-936).
2-ФИҚҺ: Ислам құқығын зерттейтiн ғылым. Фиқһта негiзiнен төрт сала қарастырылады;
ғибадат – исламның бес парызы деп аталатын намаз, ораза, хажылық және зекет сияқты ғибадаттарға тән мәселелер;
мұнакахат – неке, ажырасу және жанұя қатынастары;
мұғамалат – сауда-саттық, мирас, риба (пайыз алу), жалақы сияқты мәмiлелер жөнiндегi мәселелер;
ұқұбат – қылмыстар мен оларға қолданылатын жазалар.
Фиқһ мәселелерi бойынша келелi еңбектер жазып, өз аттарымен аталған мектептердi (мәзһәбтер) бастаған белгiлi мұжтәһидтер мыналар: Нұғман Сәбитұлы (699-767). Ол Имам Ағзам Әбу Ханифа деген атпен мәшһүр болған. Мәлiк Әнесұлы (708-795), Мұхаммед Идрисұлы әл-Шафиғи (767-820). Ахмед Мұхаммедұлы Ханбалұлы (780-855). Бүгiнгi мұсылмандардың басым көпшiлiгi көбiнесе осы төрт мұжтәһидтiң фиқһ мәселелерi жөнiндегi фәтуалары мен ұстанымдарын қолданады. Олардың ақида мәселелерi бойынша пiкiрлерiнде парық болмағанымен, фиқһ саласына кiретiн мәселелерде өзгеше ұстанымдары бар. Жоғарыда аталған әһли сүннә мәзһәбтеріне қоса шиға (шииттер – М.Б.) мәзһәбтерінің де бар екенін айта кетелік. Өткен ғасырда ешбір мәзһәбке жатпайтын мұсылмандардың көбейгенін айта кеткен жөн. Әсіресе, Батыс елдерінен ислам дінін қабылдап жатқандардың басым көпшілігі тікелей Құранды басшылыққа алатын мұсылмандар.
3-ТӘФСІР: Тәфсiрдiң сөздiктегi мағынасы – жабық нәрсенi ашу, жарықтандыру, анықтау, тәуил ету (баяндау, түсiндiру) дегендi бiлдiредi. Истилахта, яғни дiни термин ретiнде көбiнесе Құран Кәрімнiң аяттарына түсiнiктеме берудi бiлдiредi. Тәфсiр ғылымдарына араб тiлiнiң грамматикасы мен тiлбiлiмiн қамтитын сарф уә наху да кiредi. Ислам дiнiнiң негiзгi бұлағы Құран Кәрім арабша болғандықтан, арабшаның тарихы мен грамматикасын зерттеу исламтануда аса маңызды мәселе ретiнде қарастырылады. Дүние жүзiндегi ешбiр тiлдiң тарихы мен синтаксисi, морфологиясы мен этимологиясы, филологиясы мен лексикологиясы туралы осыншама көп зерттеу жасалмаған шығар. Тiл саласының мәшһүрлерiнен
Әбу Осман Амр Бахрұлы әл-Жахиз (775-868), Әбу Бәкір Мұхаммед Мұсаұлы әл-Уасыти (уаф. 928), Әли Исаұлы әл-Рұммани (уаф. 994), әл-Шәриф әл-Мұртаза (уаф. 1044), Абдұлқаһир әл-Жұржани (уаф. 1078), Әбу Бәкір Мұхаммед әл-Бақыллани (уаф. 1012), Махмұд Омарұлы әл-Замахшари (1075-1144), әл-Хұсайн Мұхаммед Рағыб әл-Исфаһани (уаф. 1108), Жалаладдин әл-Сұйұти (уаф. 1505) атауға тұрарлық. Тәфсiр методологиясы (ұсұл әт-тәфсир) сонымен қатар уахи, аят, сүре, Құран Кәрімнiң жазылуы және мұсхаф ретiнде жыйнақталуы, аяттардың түсу себептерi, «мұхкәм» уә «мұтешәбиһ» аяттар, сүрелердiң басындағы әрiптер (әл-хұрұф әл-мұқаттаға), Құран Кәрімдегi анттар мен қасамдар, қиссалар мен қайталаулар, мисалдар мен ауыспалы мағыналар, сұрақтар мен жауаптар сияқты көптеген мәселелердi зерттейдi. Тәфсiр iлiмiнiң қалыптасуы мен дамуында Абдұллаһ Мәсғұдұлы (Ибн Мәсғұд, уаф. 652) мен Абдұллаһ Аббасұлы (Ибн Аббас, уаф. 688?) сияқты сахабалардың (Пайғамбарымыздың сұхбаттастары – М.Б.), Сағид Жұбайрұлы (уаф. 714), Мұжәһид Жәбрұлы (уаф. 721) және Икрима Мәула Аббасұлы (уаф. 725) сияқты табиғиндердiң (сахабалардан кейінгілер – М.Б.), Әли Әбу Талхаұлы (уаф. 762?), Мұқатил Сүлейманұлы (уаф. 767), Йахйа Салламұлы (741-815) және Абдұрраззақ Һәммамұлы (743-827) сияқты әтбағұт-табиғиндердiң (табиғиндерден кейінгілер – М.Б.) орасан зор еңбегi болған. Бұларға қоса Сұфйан әл-Сәури (725-777), Шұғба әл-Хажжажұлы (уаф. 776), Сұфйан Ұйайнаұлы (уаф. 813), Исхақ Рахұйаұлы (уаф. 852), Мұхаммед Жәрирұлы әл-Табери (839-923), Әбу Хамид Мұхаммед әл-Ғазали (1058-1111), Фахрұддин әл-Рази (1149-1209), Қазы Абдұллаһ Омарұлы әл-Байдауи (уаф. 1286), Ибраһим Мұсаұлы әл-Шатыби (уаф. 1388), Ахмед Абдұлхалимұлы Теймийеұлы (Ибн Теймие, 1263-1328), Исмаил Имадұддин Омар ұлы Кәсирұлы (Ибн Кәсир, 1301-1372) тәфсiр саласында маңызды еңбектер жасаған. Заманауи тәфсiршiлерден Тантауи Жәуһәри (1870-1940), Алмалылық Мұхаммед Хамди Йазыр (1877-1942), Әбу әл-Ала әл-Мәудұди (1903-1979), Сәййiд Құтб (1903-1966), Мұхаммед Хамидұллаһ (1906-2002), Мұхаммед Абдұһ (1849-1905) аяттарды жаңа ғылыми табыстармен және хұрафалар мен бидғаттарды мүмкіндігінше ескере отырып, жаңаша көзқарастармен түсiндiрген.
4-ХАДИС: Ислам пайғамбары Әз Мұхаммедтiң (с.а.у.) сөздерi мен фиғылдарын, қысқаша айтқанда сүннетiн зерттейтiн пән. Хадис iлiмi 4 сатыда дамыған:
Тәсбит – Пайғамбарымыздың хадистерiнiң сахабалар тарапынан жазбаша яки жаттау арқылы сақталуы. Дәстүрлі хадистану ғылымы бойынша һижри бiрiншi ғасырды қамтитын осы дәуiрде Абдұллаһ Омарұлы әл-Хаттабұлы (уаф. 703?), Әнес Мәлiкұлы (612?-709?), Айша Әбу Бәкiрқызы (614?-678), Абдұллаһ Аббасұлы Абдұлмұтталибұлы (уаф. 688?) көп хадистердi риуаят еткен сахабалардан. Хадис кітаптары мен тарихи деректерде пайғамбарымыздың өз аузынан Құранның аяттарынан басқа сөздердің жазылуына рұқсат етпегені аңғарылады. Мұндағы мақсат Құранға фәни адам сөзінің араласпауы, бұрынғы үмметтердің қателіктерін қайталамау және Құранды Аллаһтан түскен күйінде сақтау еді.
Тәдуин – «хадис» деп саналған сөздердің ресми түрде жазылып, кiтап ретiнде жыйнақталуы кезеңi. Һижри екiншi ғасырды қамтиды. Әмәуи халифаларынан Омар Абдұлазизұлының (уаф. 720) бұйрығымен тәдуин, яғни жыйнақтау жұмыстары басталған. Тәдуин жұмыстарына үлкен үлес қосқандар Мұхаммед әл-Зұһри (уаф. 741), Ләйс Сағдұлы (уаф. 791), Абдұррахман Әузаи (уаф. 773), Шұғба әл-Хажжажұлы (уаф. 776), Сағид әл-Мұсаййибұлы (уаф. 713).
Тасниф – тәдуин кезеңiнде жыйнақталған хадистердi сұрыптау, тақырыптары мен сенiмдiлiк дәрежелерi бойынша жіктеу, классификациялау, жүйелеу дәуiрi. Негiзiнен һижри 3-4 ғасырларды қамтиды. Хадистердiң таснифi саласында қомақты еңбек iстегендер Мәлiк Әнесұлы Мәлiкұлы (708-795), Ахмед Ханбалұлы (780-855), Мұхаммед Исмаилұлы әл-Бұхари (810-870), Мұслим әл-Хажжажұлы әл-Құшайри (817-875), Әбу Дәуiт Сүлейман Ашасұлы (817-888), Әбу Иса әл-Тирмизи (824-892), Ахмед Шұғайыбұлы әл-Несаи (830-915), Мұхаммед Йәзидұлы Мажеұлы (Ибн Маже, 824-886). Соңғы алтауы атақты «кұтұб-ұс ситтә» деп аталатын алты хадис жыйнағын құрастырушылар.
Тәһзиб – хадистану саласындағы тасниф жұмыстарынан бүгiнгi күнге дейiнгі зерттеу жұмыстарын «тәһзиб» деп атайды. Тәһзиб дегенiмiз өңдеу, толықтыру, кемелдендiру, жақсарту, тазалау дегендi бiлдiредi. Хадис ғылымы исламтанудың маңызды салаларының бiрi. Дәстүрлі фиқһтағы бек көп әмiрлер мен шектеулер хадистер негiзiнде қалыптасқан. Хадистердi риуаят етушi сахабалар мен олардан кейiнгi ұрпақтардың өмiрiн зерттейтiн «табақат» iлiмi осы салаға жатады. Мұнда он мыңдаған адамдардың өмiрбаяндары туралы мәлiметтер келтiрiледi. Бүгінгі мұсылмандар хадис мәселесінде аса құнттылық танытқаны жөн. Ислам дінін бұрмалаушы топтар мен ағымдар өздеріне Құран Кәрімнен негіз таба алмағандықтан, қолдан жалған хадис жасау арқылы дінімізге үлкен қиянаттық жасаған. Сондықтан, әрқандай бір хадистің мәтіні мен мағынасын Құран таразысына салып, тексеріп алған жөн. Жалған хадистер туралы жазылған еңбектерді оқу арқылы мәліметтенуге де болады.
5-ИСЛАМ ТАРИХЫ: Пайғамбарымыздың өмiрi мен ғазауаттары жөнiнде жазылған «әл-Сияр» кiтаптарымен тарих ғылымының алғашқы туындылары көрiне бастайды. Исламнан бұрынғы араб қоғамы, Пайғамбарымыздың шежiресi, жастығы, нәбилік дәуiрi осы салаға кiредi. Бұған қоса алғашқы төрт әміршінің (Әбу Бәкір, Омар, Осман, Әли) тарихы мен Әмәуи, Аббаси, Мәмлүк және Османия дәулеттерінің уә ұлан-байтақ территорияға ие болған мұсылман елдерінің тарихы ислам тарихы пәнiнiң зерттеу саласына кiредi. Ислам тарихын тек Құранның толықтай түсіп болуымен шектейтін көзқарастар да бар. Бұл пікір бойынша ислам дінінің тарихы Құранның алғашқы аятымен басталып, соңғы аятымен біткен, одан кейінгісі – мұсылмандардың тарихы. Ислам тарихы саласының танымал тұлғаларынан Әбу Абдұллаһ Мұхаммед Исхақұлы (Ибн Исхақ, 704-767), Әбу Абдұллаһ Мұхаммед Омарұлы әл-Уақыди (747-823), Әбу Осман Амр Бахрұлы әл-Жахиз (775-868), Мұхаммед Жәрирұлы әл-Табери (839-923), Әбу әл-Хасан Әли Хұсайынұлы әл-Мәсұди (888?-957), Исмаил Имадұддин Омарұлы Кәсирұлы (Ибн Кәсир, 1301-1372), Мұхаммед Ахмедұлы әл-Мақдиси (әл-Мұқаддаси деп те аталады, 946-1000?), Иззеддин әл-Әсирұлы (Ибн әл-Әсир, 1160-1233), Әбу әл-Аббас Ахмед Халлиқанұлы (Ибн Халлиқан, 1211-1282), Ахмед Йахйаұлы әл-Балазұри (811-892), Әбу Бәкір Мұхаммед Жағфарұлы әл-Наршахи (899-959), Йақұт әл-Хамауи (1179-1229), Ахмед әл-Аббасұлы Рашидұлы Фадланұлы (Ибн Фадлан, Х ғ.), Зәһәби әл-Түркмани (1274-1348), Әбу әл-Фида Исмаил Әлиұлы (Әбіл Фида, 1273-1331), Абдұррахман Мұхаммедұлы Халдұнұлы (Ибн Халдұн, 1332-1406), сияқты мәшһүр тарихшыларды атауға болады.
Жоғарыда аталған дiнтану ғылымдарына қоса ислам философиясы, кәлам, тасаввуф (суфизм) iлiмдерiн де айтуға болады. Исламтануға сонымен қатар ислам мәдениетiн зерттейтiн яки мұсылман авторлар тарапынан заманауи ғылымдар негiзiнде құрастырылған пәндер де кiредi. Мұсылман саяхаткерлер мен теңiзшiлер әлемнiң бұрыш-бұрышын аралап, кезген елдерi хақында егжей-тегжейлi мәлiметтердi жазбаша түрде қалдырған. Әбу әл-Қасым Ұбайдұллаһ Абдұллахұлы Хұрдадбиһұлы (Ибн Хұрдадбиһ, 820?-885? яки 912?), Сүлейман әл-Тәжир (уаф. 851?), Әбу Әли Ахмед Омарұлы Рұстеһұлы (Ибн Рұстеһ, уаф. 913), Әбу Исхақ Ибраһим Мұхаммед әл-Истахри (уаф. 950?), Әбу әл-Фараж Мұхаммед Исхақұлы Әби Йақұбұлы әл-Нәдимұлы әл-Бағдади (Ибн әл-Нәдим, уаф. 995), Әбу Абдұллаһ Мұхаммед әл-Идриси (1100-1166), Зәкария Қазуини (1203-1283), Әбу әл-Хасан Әли Саидұлы әл-Мағриби (Ибн Саид, 1214-1274 яки 1286), Шәмседдин Мұхаммед әл-Димашқи (1256-1327), Абдұррашид Салихұлы Нұриұлы әл-Бақуи (Ибн әл-Бақуи, ХV ғ.), Ахмед Әлиұлы әл-Мақризи (1364?-1442), Әбу әл-Фадл (Әбіл Фадл, 1551-1602). Мұсылман ғалымдар медицина, астрономия, химия, мантиқ (логика), физика, математика, экономика, музыка, психология, социология салаларында да көптеген ғылыми жаңалықтарды ашқан. Бұлардың басқа авторлардан парқы – ислам ғылымдарының «тәухид» нанымы негiзiнде, гуманизм мен универсалдылық қағидасы бойынша қалыптасқандығында.
Бүгiнгi күнi исламтану саласында Америка мен Еуропа елдерiнде қыруар зерттеулер жүзеге асырылуда. Батыс елдерiндегi көптеген университеттерде исламтану мамандығы бойынша студенттер бiлiм алуда. Исламтану саласында Т.У. Арнолд (T.W. Arnold, 1864-1930), Станлей Лейн-Пул (Stanley Lane-Poole, 1854-1931), Алойс Шпренжер (Aloys Sprenger. 1813-1893), Э.У. Лейн (Edward William Lane, 1801-1876), А. Винсинк (A.J. Winsinck), Р.А. Николсон (R.A. Nicholson, 1868-1945), Филип Хитти (Philipp Hitti, 1886-1978), Карл Брокельман (Carl Brockelmann, 1868-1956), У. Смит (W.C. Smith, 1916-2000), А.Р. Гибб (A.R. Gibb, 1895-1971), Арнолд Тойнби (Arnold Toynbee, 1889-1975) маңызды еңбектер жазған.
Мұсылман елдерiнде де исламтануға қызығушылық жыл сайын арта түсуде. Мәселен, елiмiздегi бiрнеше жоғары оқу орындарында дiнтану, исламтану мамандықтары бойынша исламтанушы кадрлар мен зерттеушiлер дайындалуда. Оның ішінде халықаралық мәртебеге ие Нұр-Мүбәрәк атындағы «Мысыр ислам мәдениеті университетін» айрықша атауымыз ләзім. Осы оқу орнында елімізде тұңғыш рет ғылыми негізде және араб тілін терең меңгерген исламтанушылар мен дінтанушылар дайындалуда. Заманауи исламтанушы ғалымдар Йұсұф әл-Қардауи (1927- ), Әбу әл-Хасан әл-Недеуи (1913-1999), Абдұллаһ Йұсұф Әли (1872-1953), Мұхаммед Хамидұллаһ (1906-2002), Мұхаммед Мұстафа әл-Ағзами, Мұхаммед Әсед (1900-1992), Мәриям Жәмиле (1934- ), Шибли Нұғмани (1857-1914), Сүлейман әл-Недуи (1884-1953), Мәулана Әбу әл-Калам Азад (уаф. 1959), Хұршид Ахмед (1932- ), Ахмед Әмин, Шәкиб Арслан (1879-1946), Мұстафа Ахмед әл-Зарқа (1904-1999), Нәдим әл-Жиср, Сәййід Құтб (1906-1966), Мұхаммед Құтб (Сәййід Құтбтың інісі – М.Б.), Мұхаммед әл-Мүбарак (1912-1981), Мұхаммед Хұсайн (1935- ), Мұхаммед Абдұһ (1849-1905), Жамаладдин әл-Афғани (1839-1898), Рашид Рида (1865-1935), Әли әл-Тантауи (1908-1999), Фазлұр Рахман (1919-1988), Ерол Гүнгөр (1938-1983), Хайреддин Қараман (1934- ), Сүлейман Хайри Болай (1937- ), Йашар Нұри Өзтүрiк (1945- ), Фұад Көпрүлү (1890-1966), Хилми Зия Үлкен (1901-1974), Сабахаддин Заим (1926- ) т.т. еңбектерi көптеген тiлдерге аударылған, өзiндiк ғылыми әдiстемесi мен мектебi қалыптасқан ғалымдар.

[1] Мұртаза БҰЛҰТАЙ, Исламтану. «Қазақстан» Ұлттық Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2002 ж., 326-бет.